دریاچه ارومیه و همه چیز درباره آن

دریاچه ارومیه با 5 هزار کیلومتر مساحت، بین استانهای آذربایجان شرقی و غربی شمال غربی ایران واقع شده است. نام های دیگر این دریاچه رضاییه، شور دریا، دریای شاهی و... می باشد. 
این دریاچه بزرگترین دریاچه در خاورمیانه است، به عنوان دریاچه ای کم عمق در نظر گرفته می شود و از نمک زیادی اشباع شده است. 
احداث سدها در حوضه های آن مهمترین عامل خشک شدن دریاچه است. این ساخت و سازها با اختصاص حدود 4 میلیارد متر مکعب آب به اهداف کشاورزی در نظر گرفته شده است. جابجایی نمک توسط باد و آبیاری زمین های خشک باعث افزایش شوری 10 میلیون هکتار از آپارتمان های محلی می شود. 
خشک شدن دریاچه آسیب جدی به اکوسیستم می رساند. متعاقباً ، این عامل اصلی مهاجرت میلیون ها نفر از ساکنان می شود. دراین مقاله به بررسی دریاچه ارومیه وعلت خشکی آن می پردازیم:

استراحت در دریاچه ارومیه

نام دیگر دریاچه ارومیه چیست؟ 

شاید برایتان جالب باشد که بدانید نام باستانی این دریاچه «چئی‌چست» بوده که در کتاب اوستا، به تخت سلیمان تکاب نیز اشاره داشته است. امروزه نام این دریاچه ارومیه است که از نام شهر ارومیه مرکز استان آذربایجان غربی استخراج شده است. در دهه ۱۹۳۰، در زمان سلطنت رضاشاه، نام این دریاچه به افتخار رضاشاه «رضاییه» نامیده شده بود. 
پس از انقلاب ۱۹۷۹ در ایران، دریاچه نام قبلی خود، دریاچه ارومیه را به دست آورد. همچنین نام های شور دریا و دریای شاهی نیز به این دریاچه اختصاص داده شده بود. دریاچه ارومیه در زبان ترکی Urmu Gulu نام دارد. همچنین در زبان فارسی باستان، نام این دریاچه چیچاست به معنی درخشان بوده است. در قرون وسطی، نام این دریاچه  Kabda بود.

دریاچه ارومیه کجاست؟ 

دریاچه ارومیه دریاچه‌ای فوق شور در شمال غرب ایران است که بین سه استان ایران یعنی آذربایجان شرقی (۳۹٪)، آذربایجان غربی (۵۱٪) و کردستان (۱۰٪) تقسیم شده است. گردشگران میتوانند با خرید بلیط هواپیما ارومیه خود را به این دریاچه برسانند این دریاچه در پایین‌ترین نقطه حوضه ارومیه حوضچه زهکشی قرار دارد. علاوه بر این، مختصات جغرافیایی دریاچه بین ۳۷ ᵒ ۰.۱ ۱۵ و ۳۸ ᵒ ۱.۱ ۱۵ ’شمال و ۴۵ ᵒ ۰.۱۳’ ۱۳ و ۴۵ ᵒ ۵.۲۰ ۲۰ ’شرق است. 
این دریاچه از نظر دولت یک پارک ملی محسوب می‌شود، همچنین توسط یونسکو به عنوان ذخیره گاه زیست کره شناخته شده است. دریاچه ارومیه توسط تعدادی تالاب ماهواره‌ای مهم آب شور، احاطه شده است، که تعدادی از آن‌ها نیز از نظر تنوع زیستی اهمیت جهانی دارند. زمین‌شناسی خاص در این حوضه گفته اند توسعه مزارع کشاورزی، تبخیر زیاد و رسوب مداوم نمک‌ها منجر به شرایط فوق نمکی و کوچک شدن دریاچه شده است. 
دریاچه ارومیه زمانی دومین دریاچه بزرگ آب شور جهان بود که بیش از ۲۰۰۰ مایل مربع را در عمق خود در دهه ۱۹۹۰ مساحت کرد. 
در دو دهه گذشته، دریاچه ارومیه خشک شده و در مواقعی کمتر از ۲۰ درصد از اندازه متوسط آن کوچک شده است. این یک داستان تغییر آب و هوا نیست، اگرچه مطمئناً در این امر دخیل بوده است. این یک مورد سوء مدیریت آب است. 
بخش گردشگری این منطقه به وضوح از دست رفته است در حالی که دریاچه ارومیه زمانی بازدیدکنندگان نزدیک و دور را به خود جلب می‌کرد، برخی معتقد به خواص درمانی آن بودند، دریاچه ارومیه به سرزمینی وسیع و بی‌آب تبدیل شده است.
دانشمندان آن را فاجعه زیست محیطی معاصرزنگ خطر غم انگیز می‌نامند آنها میخواهند تا در نحوه مدیریت منابع در کشورهای کم آب تجدید نظر شود. 

بخوانید از:
سفر به دریاچه قم
جاهای دیدنی ارومیه و جاذبه های ناشناخته

عکس هوایی از دریاچه ارومیه

در اواخر دهه ۱۹۹۰، دریاچه ارومیه، در شمال غربی ایران، دو برابر لوکزامبورگ و بزرگترین دریاچه آب شور در خاورمیانه بود. از آن زمان به بعد، به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش یافته و در سال ۲۰۰۸، با پیامدهای نامعلوم به نصف، توسط یک بزرگراه ۱۵ کیلومتری که برای کوتاه کردن زمان سفر بین شهرهای ارومیه و تبریز طراحی شده بود، نصف شد. 

از نظر تاریخی، دریاچه پرندگان مهاجر از جمله فلامینگو، پلیکان، اردک و خروس را به خود جذب کرد. خشک شدن آن، شبکه غذایی محلی را تضعیف کرد، به ویژه باعث از بین رفتن یکی از بزرگترین زیستگاه‌های طبیعی میگوی آب نمک آرتمیا، گونه‌ای مقاوم که می‌تواند سطح شوری ۳۴۰ گرم در لیتر را تحمل کند شد.

علت شوری آب دریاچه ارومیه

طوفان‌های نمکی به لطف فاجعه دریاچه ارومیه تهدیدی نوظهور برای میلیون‌ها نفر در شمال غرب ایران است. ارومیه که زمانی یکی از بزرگترین دریاچه‌های نمکی جهان و همچنان بزرگترین دریاچه این کشور بود، اکنون به سختی یک دهم حجم قبلی خود را دارد.
با کاهش آبها، باتلاقهای وسیع در معرض باد باقی می‌مانند. این طوفان‌ها شورتر می‌شوند و اکنون بیشتر اتفاق می‌افتند حتی در فصول سرد و بارانی سال با خشک شدن بیشتر، نمک زارهای بیشتری پیدا می‌شود و اوضاع بدتر می‌شود. 
طوفان‌های نمکی تهدیدی مستقیم برای سلامت تنفسی و بینایی حداقل ۴ میلیون نفر است که در مناطق روستایی و شهری اطراف دریاچه ارومیه زندگی می‌کنند. 
برخی محققان استفاده بیش از حد و ناکارآمدی آب در کشاورزی، سدهای جدید و پروژه‌های آبیاری، پل بر روی دریاچه، کاهش بارندگی و افزایش درجه حرارت را تا حد زیادی علت خشکی این دریاچه می دانند.
افزایش شوری خاک باعث کاهش عملکرد محصولات کشاورزی و باغی اطراف دریاچه می‌شود، در حالی که دریاچه آنقدر کوچک شده است که دیگر امکان قایقرانی وجود ندارد و در نتیجه گردشگری از بین می‌رود. 

دریاجه شور ارومیه و خشکی آن

عمیق‌ترین نقطه دریاچه ارومیه کجاست ؟ 

در جنوب، سطح حاشیه‌ای کف دریاچه مسطح است و دارای شیب‌های بسیار ملایم است. از سوی دیگر، قسمت شمالی دریاچه کمی عمیق‌تر است. یک واکنش قوی از منطقه دریاچه بر روی حجم کاهش یافته را می‌توان برای حجم دریاچه بین ۱.۳ تا حدود ۴ کیلومتر مکعب مشاهده کرد، در حالی که در بالا و زیر این حجم واکنش ضعیف‌تر است. 
نقطه شیب پایین در حدود ۱.۳ کیلومتر مکعب زمانی حاصل می‌شود که قسمت کم عمق جنوبی دریاچه به طور کامل خشک شود. حجم دریاچه از سال ۲۰۱۳ درست در بالای این نقطه عطف نوسان داشته است، جایی که قوی‌ترین واکنش منطقه دریاچه بر تغییرات حجم مشاهده می‌شود. 
این ممکن است به حجم نسبتاً پایداردریاچه در سالهای اخیر کمک کرده باشد، اگرچه شاخص SPEI منفی بود و با وجود اهمیت روزافزون استخراج آب کشاورزی باید توجه داشت که بیش از این نقطه عطف منجر به کاهش اثر در نتیجه از دست دادن مقاومت در برابر تغییرات آب و هوایی و استفاده از آب کشاورزی می‌شود. 

خشک شدن دریاچه ارومیه

دانشمندان می‌گویند تغییرات آب و هوایی خشکسالی‌ها را افزایش داده و دمای گرم تابستان را افزایش داده و تبخیر را سرعت می‌بخشد. با این حال، این تنها بخشی از داستان است مهندسان و کارشناسان آب اشاره می‌کنند که دریاچه در این منطقه نیمه خشک از هزاران چاه غیرقانونی و افزایش سدها و پروژه‌های آبیاری رنج می‌برد . 
کارشناسان از دولت ایران خواسته‌اند تا قبل از اینکه ارومیه «قربانی سندرم دریای آرال» شود، سوء استفاده بیش از حد از آب را متوقف کند.
دریاچه ارومیه  به عنوان بزرگترین دریاچه آب شور ایران محسوب می‌شود و محدودیت‌های شدیدی بر منابع آب و تبدیل شدن به دریاچه نمک به طور فزاینده دارد. 
دانشمندان وضعیت فعلی و تغییرات منطقه دریاچه در گذشته و تغییرات بیشتر تا سال ۲۰۲۵ را مورد ارزیابی قرار داده اند. نتایج نشان داد که از ۱۹۸۷ تا ۲۰۰۰، روند تغییرات کند شده و کمتر از ۲ درصد از مساحت آب دریاچه کاهش یافته است، و از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰، این روند کوچک شدن سریعتر بود و بیش از ۲۸ درصد از مساحت آب دریاچه ناپدید شد. 
شدت کاهش از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۴ بسیار شدید است. با استفاده از مدل تبدیل زمین، ادامه تغییرات تا سال ۲۰۲۵ مدلسازی شد. نتایج مدل‌سازی نشان دهنده تبدیل دریاچه آب به دریاچه نمک در این دوره است و در قسمت شمالی، آبهای کم عمق ۰.۷ درصد از کل را اشغال می‌کند. 
نتایج نشان می‌دهد که تغییرات آب و هوایی عوامل مهمی برای خشک شدن دریاچه نبوده، بلکه عوامل انسانی مانند ایجاد سدها برای ذخیره آب برای آبیاری، افزایش استفاده از آبهای زیرزمینی توسط چاههای عمیق‌تر برای آبیاری کشاورزی از عوامل مهم خشک شدن بوده است. با تغییر مدیریت آبهای منتهی به دریاچه و انتقال منابع آبی جدید به دریاچه بین سالهای ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶، مساحت دریاچه به دو برابر افزایش یافت. بدیهی است که با برنامه ریزی مناسب و مدیریت منابع آب می‌توان به احیای دریاچه دست یافت. 

مقایسه میزان خشکی دریاچه ارومیه

دریاچه ارومیه ۱۳۹۹

تصاویر شمال غربی ایران در سالهای اخیر یک داستان محیطی تلخ را بیان کرده است از یک دریاچه وسیع در حال عقب نشینی، از یک کشتی ساحلی و اسکله‌هایی که به آب نمک‌های خشک می‌رسند. اما برخلاف احتمال، یکی از بزرگترین دریاچه‌های نمک جهان در حال حاضر در حال زنده شدن است، در یک خبر نادر از ایران. 

کلادیو پرویداس، نماینده مقیم ایران در برنامه توسعه سازمان ملل متحد می‌گوید ترکیبی از تلاش‌های بشر و بارندگی‌های بیشتر در سال‌های اخیر به آرامی، دومین دریاچه بزرگ آب شور جهان را احیا می‌کند. 

ارومیه در اثر خشکسالی، تعداد روزافزون سدها و استفاده بیش از حد از منابع آب زیرزمینی و رودخانه‌ها توسط کشاورزان محلی، از بین رفته است. 
این دریاچه در اواسط دهه ۲۰۰۰ شروع به عقب نشینی کرد و تا سال ۲۰۱۴ به کسری از اندازه قبلی خود کاهش یافته بود و گزارشات مربوط به آن تنها ۵۰۰ میلیون متر مکعب آب داشت، در حالی که در زمان پر شدن آن ۳۰ میلیارد متر مکعب بود. 

برنامه نجات دریاچه در سال ۲۰۱۳ آغاز شد و سرانجام نتایج مثبتی نیز ظاهر شد. در اواخر سال ۲۰۲۰، دریاچه به طور قابل توجهی احیا شده بود و گردشگران در سراسر جهان اکنون از احیای آبهای رو به مرگ در حال استقبال هستند. 

دریاچه ارومیه یونسکو

دریاچه ارومیه در گوشه شمال غربی ایران یکی از بزرگترین دریاچه‌های دائمی نمک در جهان و بزرگترین دریاچه در خاورمیانه است. از شمال به جنوب تا ۱۴۰ کیلومتر امتداد دارد و در عمق های پرآب به طول ۸۵ کیلومتر از شرق به غرب عرض دارد. 
این دریاچه در سال ۱۹۷۱ توسط کنوانسیون رامسر به عنوان تالاب دارای اهمیت بین المللی اعلام شد و در سال ۱۹۷۶ به عنوان ذخیره گاه زیست کره یونسکو تعیین شد. این دریاچه خود محل زندگی یک گونه میگوی نمکی منحصر به فرد به نام Artemia urmiana است و همراه با تالاب‌های اطراف و زیستگاه مرتفع بسیاری از گونه‌های خزندگان، دوزیستان و پستانداران را پشتیبانی می‌کند. 
دریاچه ارومیه زیستگاه فصلی بسیار مهمی برای بسیاری از گونه‌های پرندگان مهاجر فراهم می‌کند. حدود ۲۰۰ گونه پرنده در دریاچه و اطراف آن از جمله پلیکان، خروس، اردک و فلامینگو ثبت شده است. حوزه آبخیز دریاچه یک منطقه مهم کشاورزی با جمعیتی در حدود ۶.۴ میلیون نفر است. تخمین زده می‌شود ۷۶ میلیون نفر در شعاع ۵۰۰ کیلومتری زندگی می‌کنند. 

جزایر دریاچه ارومیه 

بیشتر مطالعات زمین‌شناسی بر روی دریاچه ارومیه در مناطق اطراف دریاچه ، یا در مورد ژئوشیمی خود دریاچه انجام شده است. 
شما می توانید با خرید بلیط هواپیما به جزیره کبودان ارومیه سفر کنید این جزیره به سکونتگاه مردم در دوره ایلخانی معروف است.
این جزیره دارای حیات وحش دیدنی و سواحل سنگی بی نظیری است و همچنین داراری پوشش گیاهی منحصر به فرد است. جزیره کبودان که بزرگترین جزیره دریاچه ارومیه است به پارک ملی تبدیل شده در سال های اخیر با خشک شدن دریاچه ارومیه حیات وحش این جزیره رو به نابودی است.

نتیجه
برخی از کارشناسان محیط زیست پیش بینی می‌کنند که در صورت خشک شدن دریاچه، آب و هوای معتدل منطقه به آب و هوای گرمسیری با بادهای نمکی تغییر می‌کند
علاوه بر نمک، بسیاری از آلاینده‌ها، از جمله فلزات سمی سنگین مورد استفاده در صنعت و مواد سمی مورد استفاده در کشاورزی، به آبهای سطحی و زیر سطحی مربوط به دریاچه نفوذ خواهد کرد. اگر دریاچه خشک شود، بسیاری از سموم هوازی خطرات زیست توده و مردم محلی را تهدید می‌کند. پس باید در حفظ این دریاچه غنی بکوشیم.