شفق قطبی؛ رقص جادویی نورها در آسمان شمال
به روز رسانی: 11 اسفند ، 1403 رویدادها
یکی از پدیده‌های اعجاب‌آمیز آسمان که نگاه‌ها را ساعت‌ها مجذوب خود می‌کند، شفق قطبی است. این پدیده با نمایشی از رنگ‌های زیبا و نورهای متحرک در آسمان به اجرا درمی‌آید. اینکه اصلا شفق قطبی چیست؟ چرا رخ میدهد؟ کجا قابل رویت است و ده‌ها سوال دیگری که درباره این اتفاق جذاب نجومی ذهنمان را به خود مشغول می‌کند، موضوعی است که ماهیت این نوشتار را تشکیل میدهد. پس اگر به این پدیده رازآلود علاقه‌مند هستید، دقایقی از وقت‌تان را به ما و مطالعه این مطلب خواندنی اختصاص دهید.
شفق قطبی چیست؟
شفق قطبی (Aurora) که به آن سپیده‌دم شمالی هم می‌گویند، نورهایی رقصان و رنگارنگ در دل آسمان است. این نورهای رقصان و متحرک در نتیجه فعالیت خورشید و میدان مغناطیسی زمین در آسمان ایجاد می‌شوند.
شفق قطبی رنگ‌های مختلفی دارد که غالب‌ترین آن‌ها صورتی کم‌رنگ و سبز است. این پدیده جذاب نجومی تنها در ساعاتی خاص و در موقعیت‌های جغرافیایی منحصربه‌فردی قابل رویت خواهد بود. ازهمین‌رو، عنصر زمان و مکان را می‌توان دو برگ برنده برای تماشای زیباترین رخداد آسمانی یعنی شفق قطبی قلمداد کرد.
شفق قطبی
شفق قطبی چه زمانی و چگونه به وجود می آید؟
تعامل خورشید و میدان مغناطیسی کره زمین اصلی‌ترین عامل پیدایش شفق قطبی در آسمان است. خورشید علی‌رغم فاصله زیادی که با زمین دارد، تاثیرات به مراتب چشمگیری از خود برجای می‌گذارد. طوفان‌ها یا بادهای بزرگ خورشیدی هم یکی از همین اثرات جانبی است که در نتیجه برخورد با زمین منجر به شکل‌گیری پرده‌ای رنگارنگ در دل آسمان می‌شود.
هر طوفان خورشیدی مجموعه‌ای بزرگ از ذرات باردار الکتریکی تحت‌عنوان یون است. از طرفی میدان مغناطیسی کره زمین لایه‌ای محافظ در برابر هجوم ذرات باردار الکتریکی خورشید است. اگر این لایه محافظ وجود نداشته باشد، هر برخورد این ذرات با سطح زمین موجب نابودی آن می‌شود.
وقتی یون‌های آزادشده در نتیجه طوفان خورشیدی با گاز موجود در لایه مغناطیسی زمین به نام مگنتوسفر برخورد می‌کنند، انرژی آزاد می‌شود که حاصل آن پیدایش نمایشی زیبا از رنگ‌های متحرک و رقصان در آسمان است. طبیعتا هرچه شدت طوفانی خورشیدی بیشتر باشد، شفق قطبی با غلظت شدیدتری قابل رویت خواهد بود.
بهترین زمان برای تماشای شفق قطبی
شفق قطبی پدیده‌ای محدود به دوره یا زمانی خاص نیست. این رخداد آسمانی تقریبا در تمام روزهای سال در حال اتفاق‌افتادن است؛ اما این به معنای قابل رویت‌بودن همیشگی آن نیست.
برای تماشای شفق قطبی، آسمان باید به اندازه کافی تاریک باشد تا رنگ‌ها و نورها با وضوح بیشتری خودشان را به ما نشان دهند. از اواخر تابستان (مرداد) تا اواخر زمستان (فروردین) بهترین زمان برای مشاهده شفق قطبی است. در این مدت، شب‌ها طولانی‌تر و تاریک‌تر هستند و نور کم‌سوی خورشید کم‌سو به وضوح بیشتر شفق‌ها کمک می‌کند.
در بهار و مخصوصا تابستان نور شفق‌های قطبی از نور خورشید کم‌رنگ‌تر هستند و تقریبا شانس دیدن آن‌ها به صفر نزدیک می‌شود. ضمن اینکه در آسمان ابری امکان تماشای این پدیده جذاب وجود ندارد. بهترین ساعت از شبانه‌روز هم که افراد می‌توانند شاهد این نمایش جذاب نجومی باشند، طبق اعلام موسسه ژئوفیزیک 9 شب تا 3 بامداد است.
مشاهده شفق قطبی
شفق قطبی در چه کشورهای دیده می شود؟
منطقه شفق قطبی بهترین جایی است که می‌توان در آن به تماشای رقص نور و رنگ در آسمان نشست. زمانی که یون‌ها با گازهای موجود در سطح زمین برخورد می‌کنند، میدان مغناطیسی مسیر حرکت این ذرات و انرژی آزادشده از این اصطکاک را به سمت قطب جنوب و شمال منحرف می‌کند. منطقه شفق قطبی نیز شعاع 2500 کیلومتری از قطب شمال محسوب می‌شود.
خوب است بدانید که این پدیده نوری تنها در عرض‌های جغرافیایی با 60 تا 75 درجه از زمین قابل رویت است. بنابراین، در عرض‌های جغرافیای پایین احتمال اینکه بتوانیم شاهد این صحنه در آسمان باشیم، خیلی کم است.
شفق قطبی ایسلند
ایسلند در بهترین نقطه از طول و عرض جغرافیایی واقع شده است؛ ازهمین‌رو، آن را می‌توان بهترین کشور دنیا برای تماشای پدیده شفق قطبی دانست. البته حضور آتشفشان‌ها، آبشارها و یخچال‌های طبیعی موجود در ایسلند هم در این برتری بی‌تاثیر نیست. اواخر مرداد تا فروردین در محدوده کوه کرکیوفل و مناطق نزدیک به شهر آکوریری، بهترین زمان و مکان برای تماشای شفق‌های قطبی در ایسلند است.
شفق قطبی کانادا
کانادا به دلیل قرارگیری در عرض‌های جغرافیایی بالا شاید عالی‌ترین انتخاب برای دیدن شفق‌های قطبی باشد. مناطق شمالی مثل یوکان و شهرهای چرچیل و یلوکایف، بهترین مناطق این کشور است که ضمن داشتن آلودگی نوری بسیار کم، با تدارک یک برنامه تمام‌عیار گردشگری افراد علاقه‌مند به این پدیده طبیعی را به آرزویشان می‌رساند. اگر قصد سفر به این کشور برای تماشای نورهای شمالگان را دارید، ابتدا راهنمای سفر به کانادا را بخوانید.
عکس شفق قطبی واقعی
شفق قطبی نروژ
کشور نروژ هم در فهرست بهترین مکان‌های دنیای برای تماشای شفق قطبی قرار دارد. از شهرهای مهم این کشور که قابی پروضوح از این پدیده را پیشکش نگاه گردشگران می‌کند، می‌توان به ترومس، آلتا، نوردکاپ، جزایر لوفتن و کرکنس اشاره کرد.
شفق قطبی سوئد
به طور کلی کشورهای اسکاندیناوی موقعیت خوبی برای تماشای نورهای شمالی دارند. در کشور سوئد هم شهری به نام کیرونا وجود دارد که از آن به عنوان دروازه ورود به جاذبه‌های گردشگری خارق‌العاده یاد می‌کنند. پارک ملی آبیسکو و هتل یخ هم معروف‌ترین این جاذبه‌هاست که ضمن داشتن جذابیت بصری دنج‌ترین نقطه برای تماشای نورهای رنگارنگ آسمانی است.
شفق قطبی فنلاند
شهر رووانیمی در کشور فنلاند انتخاب خوب و هوشمندانه‌ای برای دیدن شفق قطبی اروپا خواهد بود. این شهر در جوار پارک‌های ملی فنلاند قرار دارد و مجسمه‌های تیکی مهم‌ترین جذابیت بصری آن است. این مجسمه‌ها در واقع درختان یخ‌زده پوشیده از برف هستند که در جای‌جای پارک قرار دارند. اگر می‌خواهید بیشترین شانس را برای تماشای نورهای شمالی در فنلاند داشته باشید، بین ماه‌ای سپتامبر تا مارس به این کشور سفر کنید.
شفق قطبی در اروپا
شفق قطبی آرژانتین
قاره آمریکای جنوبی را خیلی نمی‌توان انتخابی مناسب برای تماشای شفق‌های قطبی قلمداد کرد. بااین‌حال، اگر بخت با شما یار باشد، شهر پاتاگونیا که بخشی از آن در آرژانتین و بخش دیگرش در کشور شیلی است، پرده‌ای رنگارنگ از این نمایش جذاب آسمانی را به چشمان شما هدیه خواهد داد.
شفق قطبی نیوزلند
قطب جنوب برخلاف قطب شمال مکان‌های بسیار محدودی برای تماشای شفق‌های قطبی دارد. یکی از بهترین این نقاط هم نیوزلند و منطقه تاسمانی است که به دلیل داشتن آسمان کاملا تاریک زیباترین جلوه زا یان پدیده طبیعی را به نمایش می‌گذارد.
شفق قطبی گرینلند
ضلع جنوبی گرینلند و نوک، پایتخت آن، هم میزبان پدیده طبیعی و جذاب شفق‌های قطبی است. این منطقه از گرینلند میزبان یخچال‌های طبیعی است که بازدید از آن را نباید به هیچ‌قیمیت از دست داد.
شفق قطبی آلاسکا
اگر دلتان می‌خواهد با یک برنامه دقیق و حساب‌شده به تماشای پدیده رنگارنگ آسمان بروید، شهر فربنکس در آلاسکا انتخاب معقولی است. فربنکس ضمن ارائه برنامه سفر مجهز به یک سیستم پیشرفته برای پیش‌بینی زمان ظهور این پدیده است.
شفق قطبی در آلاسکا
شفق قطبی روسیه
برای شکار شفق‌های قطبی در آسمان، روسیه را نمی‌توان از قلم انداخت. شهر مورمانسک، آرخانگلسک، مجمع‌الجزایر نوایا زملیا و ناریان مار رنگ‌های واقعی‌تر و شفاف‌تری از این پدیده را در آسمان خود دارند. ماه‌های دی و بهمن، بهترین زمان سفر به روسیه برای تماشای این پدیده جغرافیایی در مورمانسک هستند.
از مزایای سفر به روسیه برای تماشای شفق قطبی مورمانسک می‌توان به اسکی‌سواری، هاسکی‌سواری، تماشای گوزن‌های شمالی و تجربه غذا دادن به آن‌ها و اقامت در اقامتگاه‌های جنگلی به نام ایگلو اشاره کرد.
تجربه تماشای شفق قطبی در ایران
شاید ماجرای شفق قطبی بیرجند به گوش شما هم خورده باشد. در تمام کره زمین عرض‌های جغرافیایی شمالی و جنوبی تنها جایی است که می‌توان نظاره‌گر این جاذبه آسمانی بود. بااین‌حال، زمانی که شدت طوفانی‌های خورشیدی از حد معینی بیشتر می‌شود، شانس اینکه بتوانیم در عرض‌های جغرافیایی دیگر هم تماشاچی رنگ‌های آسمانی باشیم، بسیار بالا خواهد بود.
شفق قطبی در بیرجند اشاره به رویت همین پدیده در ایران دارد. این پدیده نجومی نخستین‌بار در اردیبهشت ماه 1403 در آسمان کویر سه‌قلعه در استان خراسان جنوبی دیده شد که آزاد کریمی، عکاس ایرانی، با دوربین خود آن را به ثبت رساند.
عکس شفق قطبی در ایران
افسانه های محلی درباره شفق قطبی
اگر افسانه‌ها و اسطوره‌های قدیمی دنیا را مرور کنیم، به ردپای این پدیده جذاب آسمانی در آن‌ها خواهیم رسید. مثلا فنلاندی‌ها در یک داستان اساطیری وجود شفق قطبی را به روباهی نسبت می‌دهند که با کشیدن دم خود روی برف جرقه‌هایی را به آسمان می‌فرستد و نتیجه آن همین رقص رنگ می‌شود.
آمریکایی‌ها نیز از نقش این پدیده در روایت‌های اسطوره‌ای خود غافل نمانده‌اند! آن‌ها معتقدند که شفق قطبی همان توپ‌بازی میان ارواح سرگردان و شیردریایی‌هاست. در این میان وایکینگ‌ها تفسیر جالب‌تری از این پدیده دارند. آن‌ها رنگ‌آمیزی آسمان را بازتابی از زره دوشیزه‌های والکری می‌دانند که خبر از بردن جنگجویان به دنیای بعد از مرگ میدهد.
برای سرخپوست‌ها شفق‌های قطبی همان نور مشعل موجود در دست غول‌ها است. در میان استونیایی‌ها هم از این پدیده به عنوان سورتمه‌هایی تعبیر می‌شود که دست میهمانان را گرفته و به ضیافت عروسی در دل آسمان می‌برند.
علت تغییر رنگ شفق قطبی در تصاویر
آنچه رنگ شفق قطبی را تعیین می‌کند، نوع مولکول یا اتم، سرعت حرکت ذرات و میزان ارتفاعی است که این پدیده در آن رخ میدهد. عموما رنگ این پدیده زمانی که ذرات با مولکول اکسیژن برخورد می‌کنند زرد یا سبز است و وقتی پای نیتروژن در میان باشد، این پدیده به رنگ آبی دیده می‌شود. شفق قطبی بنفش نیز حاصل برخورد ذرات با هیدروژن است.
از طرفی وقتی شفق‌های قطبی در ارتفاعات خیلی بالا با میدان مغناطیسی تعامل داشته باشند، ما این پدیده را به رنگ قرمز خواهیم داد. ارتفاعات پایین‌تر نیز نورهایی به رنگ زرد و سبز را در آسمان ایجاد می‌کند.
معمولا عکاسی‌کردن از این پدیده نجومی چالش‌های خاص خود را دارد. در صورتی که دوربینی حرفه‌ای به همراه نداشته باشید، احتمال اینکه رنگ‌های این پدیده از حالت واقعی خود خارج شوند و پررنگ‌تر یاکم‌رنگ‌تر دیده شوند، بسیار زیاد است.
عکس شفق قطبی
تور شفق قطبی از ایران
اینکه در ایران پدیده زیبای شفق قطبی رخ نمی‌دهد، به معنای محدودیت همیشگی ما از تماشای این رخداد آسمانی نیست. در سال‌های اخیر تورهایی به مقصد مورمانسک توسط آژانس‌های گردشگری مختلف در ایران اجرا می‌شود که علاقه‌مندان می‌توانند با خرید آن، تجربه جذابی از تماشای این پدیده را به خود هدیه دهند.
مورمانسک از جاهای دیدنی روسیه و شهری در شمال این کشور است که مصافت چندانی تا قطب ندارد؛ بنابراین، گردشگران با خرید این تور ضمن تماشای رقص جادویی نور و رنگ در دل آسمان، فرصت تجربه فعالیت‌های نابی همچون کشف طبیعت یخچالی شمال روسیه، سافاری با سورتمه و ماهی‌گیری در یخ را هم خواهند داشت.
تور شفق قطبی روسیه چند روزه است؟
تور شفق قطبی در روسیه عموما به صورت 8 روزه اجرا می‌شود. البته این بازه زمانی با توجه به برنامه تور روسیه در آژانس‌های گردشگری مختلف، متغیر ؛ اما در تور شفق قطبی تریپ، گردشگران 4 روز را برای تماشای نورهای شمالی در مورمانسک سپری خواهند کرد و 4 روز دیگر را به گردش و سیاحت در مسکو می‌پردازند.
وسایل لازم برای تماشای شفق قطبی
سفر به سرزمین شفق‌های قطبی بدون داشتن تجهیزات کافی، دلچسب و رضایت‌بخش نخواهد بود. برای اینکه سفری آسوده و بی‌دغدغه را به این منطقه خاص تجربه کنید، پیشنهاد می‌کنیم راهنمای سفر به روسیه را کامل بخوانید و تجهیزات زیر را به همراه ببرید:
- به همراه‌داشتن تعداد کافی از لباس‌های گرم
- کاپشن، شال‌گردن، دستکش و شلوار ضدآب و گرم
- پوتین‌های زمستانی ضدآب و گرم
- جوراب، پلیور و کلاه پشمی
- عینک کوهنوردی مخصوص برف
نور شمالی
آیا شفق قطبی با چشم غیرمسلح هم دیده می شود؟
شفق‌های قطبی در طیفی خفیف تا شدید رخ می‌دهند. طبیعتا زمانی که این پدیده با شدت بیشتری شکل می‌گیرد، احتمال دیده‌شدن آن با چشم غیرمسلح هم افزایش پیدا می‌کند. البته این را بدانید که رنگ‌های قرمز یا صورتی نورهای شمالی غالبا با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شوند؛ اما با دوربین شکاری یا دوربین عکاسی می‌توان به طور کامل این پدیده را مشاهده کرد.
چگونه می توان شانس دیدن نورهای شمالی را افزایش داد؟
پیش‌بینی دقیق و درست از وضعیت آب‌وهوای منطقه و انتخاب زمان و مکان مناسب، از پارامترهایی است که شانس دیدن شفق شمالی را افزایش میدهد. همان‌طور که گفتیم آسمان تاریک و بدون ابر بهترین و واضح‌ترین وضعیت از این پدیده را برای ما به نمایش می‌گذارد. بنابراین، توصیه می‌کنیم شب‌های بلند پاییز و زمستان را به ارتفاعات خارج از شهر بروید تا این نور شمالی را با وضوح بیشتری ببینید.
ناگفته نماند که داشتن تجهیزاتی همچون دوربین حرفه‌ای هم به بهتر دیده شدن این پدیده کمک می‌کند. درهرحال، نباید این واقعیت را نادیده گرفت که شبکیه چشم در تشخیص رنگ‌ها محدودیت خاصی دارد و داشتن یک لنز حرفه‌ای می‌تواند این محدودیت را جبران کند.
آیا می توان برای دیدن شفق شمالی از قبل برنامه ریزی کرد؟
از آنجایی که ما از زمان رخدادن طوفان‌های خورشیدی و زمان خروج این ذرات از میدان مغناطیسی زمین اطلاعات دقیقی نداریم، پیش‌بینی این پدیده و برنامه‌ریزی برای تماشای آن کمی دشوار و چالش‌برانگیز خواهد بود. بااین‌حال، وبسایت‌ها و اپلیکیشن‌های مختلفی هستند که با درنظرداشتن فاصله زمانی حرکت طوفان خورشیدی تا رسیدن به زمین، احتمال وقوع نورهای شمالی در مناطق مختلف کره زمین را پیش‌بینی می‌کنند. با مراجعه به این برنامه‌های آنلاین می‌توان تا حدکمی به شکل‌گیری زیباترین شفق قطبی امیدوار بود.
حقایقی درباره شفق قطبی
بعد از پرداختن به این موضوع که شفق قطبی چه زمانی رخ می دهد، در کدام کشورها ظاهر می‌شود و چه ماهیتی دارد، نوبت به این است که مطلب‌مان را با ذکر حقایقی جالب از این پدیده تمام کنیم. احتمالا دانستن این حقایق برای علاقه‌مندان به این پدیده نجومی جذاب خواهد بود:
- شفق قطبی هرلحظه در حال رخدادن است؛ این شرایط آسمان است که قابل رویت‌بودن آن را تعیین می‌کند.
- شفق قطبی پدیده‌ای منحصر به سیاره ما نیست و در سایر سیارات نیز وجود دارد.
- این پدیده غالبا در الگوها و رنگ‌های متفاوت رخ میدهد.
- ایستگاه فضایی بین‌المللی فاصله بسیار کمی با شفق‌های شمالی دارد. بنابراین، فضانوردان شانس ملاقات نزدیک با این پدیده را خواهند داشت.
- نورهای جنوبی هم به اندازه نورهای شمالی زیبا و دیدنی هستند. اما، به دلیل وقوع آن‌ها در جزایر و مناطقی با خشکی کم مشهور نیستند.
- سردی هوا پیش‌شرطی برای تماشای شفق‌های قطبی نیست. این پدیده برای ظاهرشدن فقط به آسمانی تاریک نیاز دارد.
- قیمت تورهای شفق قطبی معمولا بالاست و هزینه سفر به روسیه را بالا می‌برد؛ بنابراین پیش از سفر، از جزئیات و امکانات تور مطلع شوید.
شفق قطبی؛ اعجاب آمیزترین پدیده افلاکی
برای لذت‌بردن از تماشای پدیده‌های افلاکی لازم نیست که حتما از علم نجوم بدانیم یا در ستاره‌شناسی متبحر باشیم. تماشای هرکدام از این پدیده‌ها ضمن جذابیت بصری ما را بیشتر با طبیعت و جهان هستی پیوند میدهد. ما در این نوشتار یکی از بهترین رخدادهای افلاکی را مورد بررسی قرار دادیم. اگر تا پایان همراه ما بوده باشید، حالا باید بدانید که محل وقوع شفق قطبی کجاست، چه ماهیتی دارد و چگونه می‌توان نظاره‌گر آن بود. یادتان باشد این فصل بهترین و طلایی‌ترین زمان برای شکار این پدیده در آسمان است. پس، اگر بعد از خواندن این نوشتار به تماشای شفق‌های قطبی علاقه‌مند شدید، یا با تور روسیه همراه شوید یا با خرید بلیط هواپیما مسکو، سفر خود را از این شهر به مورمانسک آغاز کنید.
