منار جام افغانستان؛ دومین مناره خشتی بلند جهان

شاید برایتان جالب باشد بدانید در فهرست میراث غنی و ارزشمند یونسکو نامی از سازه‌ای باشکوه در افغانستان به چشم می‌خورد که معمولا از آن کمتر صحبت می‌شود. این جاذبه منار جام نام دارد که به عنوان مهم‌ترین و سالم‌ترین جاذبه گردشگری در افغانستان شناخته می‌شود. همراه ما باشید تا سری به این سازه‌ شگفت‌انگیز بزنیم و تاریخ و دیدنی‌های نهفته در دل این برج را مرور کنیم.

مناره جام کجاست؟

مناره یا درواقع منار جام (Minaret of Jam)، یکی از شاهکارهای معماری در افغانستان است که در استان کوهستانی غور و در روستای جام قرار دارد. بد نیست بدانید که در جوار روستای جام، رودخانه معروف هریرود در جریان است که سرچشمه آن به کوه‌های مرکزی افغانستان می‌رسد و مقصد نهایی‌اش هرات و ایران است. در سال 2002 میلادی، نام مناره جام افغانستان به فهرست بلندبالای میراث جهانی یونسکو اضافه شد.

موقعیت جغرافیایی منار جام روی نقشه گوگل

تاریخچه منار جام

حتما می‌دانید که در تمام دنیا مناره‌ها نمادی از دین اسلام محسوب می‌شوند. منار جام افغانستان هم که سازه‌ای متعلق به دوره سلطنت غوریان است، از این قاعده مستثنی نیست.

تاریخ ساخت منار جام به قرن 12 میلادی بازمی‌گردد. این بنا در سال 1194 میلادی به دستور غیاث‌الدین محمد، سلطان غوری، بعد از پیروزی در جنگ با غزنویان ساخته شد. پیروزی نظامی غوریان بر غزنویان، این سلسله را بر بخش‌های وسیعی از سرزمین‌های شمالی هند مسلط کرد و به دنبال آن، سبب گسترش اسلام در این مناطق شد. این پیروزی بهانه‌ای بود تا دولت غوریان برای به‌رخ‌کشیدن اقتدار سیاسی و نظامی خود برای ساخت این برج باشکوه اقدام کند.

ناگفته نماند که این برج علاوه بر اینکه محلی برای عبادت و نیایش بوده، حکم یک راهنما را هم برای کاروان‌ها داشته است. به عبارتی کاروان‌هایی که از این ولایت عبور می‌کردند، با دیدن برج جام اطلاعات دقیق‌تری از موقعیت جغرافیایی خود به دست می‌آوردند.

جالب است بدانید که این مناره تا قرن‌ها به دست فراموشی سپرده شده بود. تا اینکه در سال 1886 توسط توماس هولدیچ (کسی که در کمیسیون مرزی افغانستان مشغول‌به‌کار بود) دوباره کشف و سپس در سال 1957 به وسیله آندره ماریک، باستان‌شناس، شکوه و آوازه خود را میان مردم پیدا کرد.

عکس منار جام افغانستان

ماجرای گنج منار جام غور

بسیاری گنج منار جام را افسانه‌ای محلی می‌دانند که از گذشته در میان مردم به یادگار مانده است؛ اما تاریخ را که مرور می‌کنیم، با دو روایت مختلف از این ماجرا روبه‌رو می‌شویم که شاید شنیدن آن برایتان خالی از لطف نباشد.

در یکی از این روایت‌ها نقل شده که در سال 2001 بعد از تسلط طالبان بر افغانستان و اماکن باستانی آن، صدها حفار را برای کشف طلاهای نهفته در جام راهی این منطقه کردند. نتیجه این حفاری یافتن گنج‌هایی از طلا در دل این سازه بود که توسط طالبان در بازارهای هرات، کابل و ایران فروخته شد.

روایت دوم حکایت از کشف 35 شی گرانبها در مناره جام غور دارد که توسط مقامات محلی طالبان به اداره میراث فرهنگی تحویل داده شده است. این اشیای گرانبها 15 سکه فلزی و 20 قطعه خرده‌سفال را شامل می‌شود.

منار جام هرات در عصر حاضر

بلایای طبیعی و انسانی همیشه بزرگ‌ترین تهدید برای بناهای باستانی ارزشمند بوده‌اند. شوربختانه منار جام افغانستان به دلیل عدم ثبات سیاسی منطقه و محروم‌ماندن از نظارت‌‌های محلی، بیشتر در معرض این تهدید قرار داد.

قرارگیری این سازه باستانی در جوار رود هریرود و خطر سیل و نفوذ آب در دل این بنا، انجام حفاری‌های غیرقانونی در اطراف منار جام و کمبود بودجه برای مرمت و بازسازی، همگی از جمله عواملی هستند که فرسایش و ویرانی را برای سازه باشکوه افغانستان رقم می‌زنند.

یکی از موضوعات مهم چالش‌برانگیز میان طالبان و یونسکو هم حفاظت از همین بنای ارزشمند است. در سال 2002 و 2003 یونسکو تلاش کرد با ساختن دیواری حائل، از فروریختن کامل مناره جلوگیری کند؛ اما از آنجایی که کابل هیچ برنامه‌ای روشن و دقیقی برای نظارت روی این سازه نداشت، این پروژه کاملا با شکست مواجه شد.

از طرفی دولت طالبان همچنان به حفاری‌های غیرقانونی خود در اطراف این منطقه ادامه می‌دهد و همین موضوع سبب شده است تا یونسکو بعد از تلاش‌های فراوان برای حفظ برج، مسئولیت حفاظت از این بنا را به محلی‌های همین منطقه واگذار کند. کناره‌گیری یونسکو از این ماجرا منجر به اعتراض دولت کابل و حتی مقامات طالبان در این منطقه شده است.

تصویر منار جام

معماری و سبک ظاهری منار جام غور

منار جام غزنی برجی باشکوه و استوانه‌ای‌شکل است که روی پایه‌ای هشت‌ضلعی قرار دارد. این برج بلند در ارتفاع 1900 متری از سطح دریا و در محاصره رشته‌کوه‌هایی با ارتفاع 2400 متر واقع شده است. این برج مرتفع که از کنارهم‌قرارگرفتن صدها خشت یا آجر پخته‌شده ساخته شده است، ارتفاعی 65 متری و قطری 9 متری دارد.

منار جام در هرات با الهام از مناره قطب دهلی در هندوستان ساخته شده است. به همین دلیل هم به این بنای خیره‌کننده لقب دومین مناره خشتی بلند جهان را بخشیده‌اند. البته برخی از تاریخ‌دانان شمایل ظاهری سازه مرتفع هرات را نسخه‌ای برابر با مناره غزنی در شهر غزنه می‌دانند که توسط سلطان مسعود سوم غزنوی ساخته شد. منار هرات در فاصله‌ای دو متری از سطح زمین قرار دارد.

آنچه زیبایی و شکوه مناره افغانستان را کامل می‌کند، نقوش هندسی و خطوط زیبای کوفی حک‌شده روی کاشی‌ها و گچبری‌های این بناست که هرکدام جلوه‌ای از فرهنگ اسلامی را به نمایش می‌گذارد. در هشت‌ضلعی پایین این بنا آیاتی مقدس از سوره مریم به چشم می‌خورد که چیزی برابر با 976 کلمه دارد. آیات 31، 43، 54، 77 و 92 این سوره، گلچینی از قرآن هستند که زیبایی هشت‌ضعلی پایین مناره را به اوج خود می‌رسانند.

به‌جز آیات قرآن که با خط زیبای کوفی روی این بنا حک شده، 3 کتیبه هم در قسمت‌های مختلف منار جام دیده می‌شود که زیبایی اثر را چندین برابر می‌کنند. ماهیت کتیبه اول را شهادتین (اشهد ان لا اله اله الله و اشهد ان محمدرسول الله) تشکیل می‌دهد. در کتیبه دوم آیه «نصر من الله و فتح قریب» دیده می‌شود. در کتیبه سوم نیز عبارت «السلطان المعظم غیاث الدنیا والدین ابوالفتح محمد بن سام» با خط زیبای کوفی درج شده است.

داخل منار جام چه می بینیم؟

منار جام غور افغانستان طبق یافته‌های باستان‌شناسی برجی دیده‌بانی بوده است. در قسمت ورودی این برج، دری کوچک و در دل آن پلکانی مارپیچ شبیه به DNA وجود دارد که از دو بخش مختلف تشکیل می‌شود. نیمه اول این پلکان را هشت‌ضلعی پایین تا نیمه برج تشکیل می‌دهد که به پنجره‌ای کوچک مشرف به رودخانه هریرود ختم می‌شود. از نیمه برج تا فراز آن هم نیمه دوم پلکان است که در مقایسه با بخش اول، عرض کمتری دارد.

از دیدنی‌های مهم داخل برج می‌توان به دو بالکن دیده‌بانی و ناقوس موجود در این بالکن‌ها اشاره کرد که در مرتفع‌ترین نقطه از برج خودنمایی می‌کنند. در گذشته از ناقوس موجود در مناره جام، برای اقامه اذان و نماز استفاده می‌کردند که امروزه کارایی خود را از دست داده است.

عکس منار جام غور

آب و هوای منار جام و بهترین زمان بازدید از آن

ولایت غور را کوهستان‌ها تشکیل می‌دهند؛ ازهمین‌رو این استان اقلیمی سرد دارد. بد نیست بدانید که با شروع زمستان و بارش سنگین برف و باران، عملا راه دسترسی به منار جام ولایت هرات مسدود می‌شود. از طرفی آب و هوای هرات در تابستان نیز با گرمایی طاقت‌فرسا همراه است. بنابراین، دو فصل بهار و پاییز را می‌توان بهترین زمان بازدید از این برج باشکوه دانست.

آدرس مناره جام افغانستان و مسیر دسترسی به آن

مسیر رسیدن به مناره جام افغانستان از جاده‌ای ناهموار و صعب‌العبور گذر می‌کند که تقریبا هیچ‌ نوع وسیله نقلیه عمومی برای دسترسی به آن وجود ندارد. برای بازدید از این بنای تاریخی می‌توانید با خرید بلیط هواپیما هرات خود را به این شهر برسانید؛ سپس با کرایه خودرو و کمک یک راهنمای محلی، راهی استان غور شوید.

راه دیگر دسترسی به مناره جام، استفاده از جیپ‌های آفرود است که عموما گردشگران را از جاده‌های کوهستانی پرپیچ‌وخم با مناظر روح‌نواز و خیره‌کننده عبور می‌دهد. در این مسیر نیز حضور راهنمای محلی الزامی خواهد بود. اگر اهل ماجراجویی بیشتر باشید، می‌توانید با نظارت یک راهنما، مسیر رسیدن به ولایت غور را با پیاده‌روی در دل طبیعت منحصربه‌فرد افغانستان طی کنید.

هزینه بازدید از منار جام ولایت غور

گردشگران برای بازدید از منار جام در غور باید هزینه‌ای معادل 5 تا 20 دلار پرداخت کنند. برای تهیه بلیط این بنای تاریخی می‌توانید به دفاتر گردشگری موجود در هرات مراجعه کنید.

عکس های منار جام

منار جام غور؛ سازه‌ای مهجور اما دیدنی در افغانستان

افغانستان افتخار میزبانی از دومین مناره خشتی بلند جهان را دارد. این سازه باشکوه که با عنوان منار جام غور شناخته می‌شود، بیش از 800 سال قدمت دارد و همین عمر طولانی هم سبب شده تا نام آن در فهرست میراث غنی یونسکو جا خوش کند. ما گفتنی‌ها را درباره این بنای اعجاب‌آمیز گفتیم. در آخر توصیه می‌کنیم اگر قصد بازدید از این برج مرتفع را داشتید، حتما قبل از سفر از وضعیت امنیت و ثبات سیاسی کشور افغانستان اطمینان پیدا کنید.