گوردخمه های کرمانشاه، پایتخت معماری صخره ای

در جای جای کوهستان زاگرس، گور دخمه های کرمانشاه نهفته است. آرامگاه های صخره ای کرمانشاه بخشی از تاریخ و فرهنگ ما در دوران باستان است. محلی آیینی و مقدس که هنوز رازهای بساری با خود دارند. برای دیدن این آثار جاودانه کافیست بلیط هواپیما تهران کرمانشاه بگیرید. شانس بلیط چارتر را در سفرتان فراموش نکنید.

تدفین در ایران باستان

تدفین در ایران سنتی ریشه دار و باستانی است. احترام به مردگان و دنیای پس از مرگ، هزاران سال است در این سرزمین به شیوه های مختلف انجام می شود. آنچه ما امروز به نام استودان، گورخمره، گورخانه گبران، سردابه مردگان وگوردخمه می شنویم، روشهای کهن تدفینی هستند که از زمان قبل مادها در ایران رایج بوده است. پژوهش در زمینه گوردخمه های ایران از اوایل قرن 20 با تحقیقات هرتسفلد شروع شد و بعدها توسط فون دو گال ادامه یافت.

گوردخمه چیست؟

گوردخمه یا آرامگاه صخره ای  برای تدفین شاهان و امیران در کوهها ساخته شده است. قدیمی ترین مقابر صخره ای ایران متعلق به گوردخمه های اورارتویی با پیشینه 3 هزار ساله است. در این شیوه تدفین، مردگان یا استخوان آنها را در مقابر صخره ای قرار می دادند. گوردخمه معمولا جایی وسط صخره هاست که دسترسی به آن حتی امروز هم غیر ممکن است. این محل خاکسپاری نشان از مقدس بودن کوه در فرهنگ باستان و جایی برای نیایش دارد. همچنین برای دور بودن جسد از هر گزندی ایجاد شده است. گوردخمه گویا نوعی خانه امن برای ورود به دنیای دیگر بوده است.

نخستین تصویر از گوردخمه های کرمانشاه نقاشی فلاندن

گوردخمه های کرمانشاه

کرمانشاه با پیشینه باستانی دیرینه اش دارای گنجینه ای از گوردخمه ها است. به راحتی می توان کرمانشاه را پایتخت گوردخمه های ایران دانست. در این منطقه 9 گوردخمه‌ از دوره های مختلف تاریخی و با معماری ویژه به جا مانده است. این گوردخمه ها شامل گوردخمه‌های دربند، گوردخمه سان‌رستم، گوردخمه روانسر، گوردخمه دیره، گوردخمه اسحاق‌وند، گوردخمه برناج، گوردخمه دکان‌داوود، گوردخمه برد عاشقان و گوردخمه شمس‌آباد است. در بسیاری از مناطق کرمانشاه این گوردخمه ها تحت تاثیر داستان شیرین و فرهاد به عنوان فرهاد تراش و فرهاد کن (فرای کن) شناخته می شوند.

سبک معماری گوردخمه های کرمانشاه

استفاده از ستون در ایوان ورودی گوردخمه ها و نقوش طبیعی و مقدس، نشانه معماری دوران مادها است.این سبک معماری تدفینی برگرفته از معماری اورارتویی است اما با تزیینات و نمای ورودی متفاوت، تکامل یافته تر است. نکته جالب اینکه گوردخمه های مادی مشخص نیست چه کسی در این مقابر دفن شده است. در حالی که گوردخمه های هخامنشی متعلق به فرد معینی است. در گوردخمه های کرمانشاه از سبک حجاری ساده تا معماری تراش خورده شکل یافته به چشم می خورد. 

گور دخمه سكاوند، مقابر سه گانه

گوردخمه های سه گانه اسحاق وند تنها نمونه ای از مقابر صخره ای کرمانشاه هستند که نقش انسانی دارند. بالای یکی از گوردخمه ها تصویر مردی در حالت نیایش حک شده است. نمادی از باورها و مراسم آیینی که در گوردخمه های اورارتویی دیده نمی شود. عظمت و شکوه این مقابر نشان از اهمیت آنها در آن زمان دارد تا جایی که آن را به گئوماتای دوره ماد هم نسبت می دهند. با این حال فرض قابل اثباتی نیست. گوردخمه های سکاوند در روستای دهنو نزدیک شهر هرسين قرار دارد.

یکی از گوردخمه های سکاوند دارای نقش انسان نیایشگر است.

به جاهای دیدنی ایران بیشتر آشنا شوید:
بهترین جاهای دیدنی یزد را بشناسید.
جاهای دیدنی ارومیه و جاذبه های ناشناخته
جاهای دیدنی کرمانشاه

گوردخمه سرخ ده، آرامگاه کوچک

این گوردخمه در کوهستانی مرتفع نزدیک هرسين قرار گرفته است. معماری آن ساده و فقط دارای قاب سنگی در نمای ورودی است. از این لحاظ به گوردخمه های مادی تعلق می گیرد. ورودی آن مستطیل کوچکی است که به سختی می توان از آن عبور کرد.

گور دخمه صحنه، آرامگاه دو طبقه

این گوردخمه که با نام گوردخمه كيكاوس هم شناخته می شود دارای ایوانی با دو ستون آزاد و دو دهلیز است که یکی در زیر دیگری واقع شده است. هرتسفلد که اولین بار این مقبره را باستانشناسی کرد، آن را مربوط به قبل هخامنشی می دانست. فلاندن جهانگرد فرانسوی دوره صفوی، اولین بار یک نقاشی از آن نهیه کرد. این آرامگاه دارای اتاق تدفینی در دو طبقه است که در ایران نمونه مشابهی ندارد. از تزیینات زیبای گوردخمه فرهاد و شیرین، نماد گوی بالدار با بالهای گرد است. در حال حاضر میراث فرهنگی امکان بازدید از این آرامگاه را فراهم کرده است.

گوردخمه‌ روانسر، اصیل و زیبا

طبق پژوهش‌های کالمایر باستان‌شناس آلمانی گوردخمه روانسر مربوط به دوران هخامنشی است. این آرامگاه دارای ایـوانی سـاده و بدون ستون است و در فضای داخلی آن تصاویر محوی از نقوش مانند انسان بال داری دیده می شود. این گوردخمه در نقطه مرتفعی از سطح زمین با یک قاب کم عمق ورودی را در خود جای داده است. این آرامگاه صخره ای در شهر روانسر و نزدیک قبرستان قدیمی وروستای هجیج قرار گرفته است.

گوردخمه دکان داوود، نیایشگاه

دکان داوود یکی از معروفترین گوردخمه های ایران است. سبک معماری مادی این اثر با ایوان دوستونی بارز است. فرم بیرونی این آرامگاه به صورت قاب مستطیلی کشیده، به نظر می آید در گوردخمه دیره تکرار شده است. این گوردخمه نیز دارای یک صحنه از مرد نیایشگر است که لباس مادها را به تن دارد. محدوده آرمگاه از چند متر پایینتر پاکتراش شده است که جلوه و زیبایی گوردخمه را بیشتر ساخته است. ایوان 9 متری به ارتفاع 2.5 متر به اتاقک بزرگ دو متری می رسد. بین مردم محلی به ویژه اهل حق، مکانی آیینی و مقدس به شمار می رود. دکان داوود نزدیک سرپل ذهاب و در روستایی به همین نام قرار دارد.

گوردخمه دیره، مقبره ی باز

گوردخمه دیره متفاوت از دیگر گوردخمه های کرمانشاه است. روی صخره ای که ارتفاع چندانی ندارد اتاقکی عمیق  به طول 6 متری و عمق 3 متر نقر شده است. تزیینات یا سبک بخصوصی از معماری در آن دیده نمی شود و فاقد ورودی است فقط روی یکی از دیواره ها سطحی برای تزیینات ایجاد شده که هرگز کامل نشده است. مردم محلی به این گوردخمه، «فرای کن» می گویند که به معنی فرهاد تراش است. این گوردخمه احتمالا متعلق به دوران هخامنشی است و در مسیر سر پل ذهاب به روستای گلین قرار گرفته است.

گوردخمه سان رستم، نگهبان ضحاک

 سنگ رستم یا سان روسم، گوردخمه ای کنده شده در یک قطعه صخره کوچک است. بر خلاف دیگر مقابر دخمه ای کرمانشاه، نه در بلندی که همه سطح زمین ساخته شده است. گوردخمه سان رستم با ورودی کم ارتفاع به اتاقکی کوچک می رسد و فاقد هر نوع تزیینات و شاخصه دیگر گوردخمه های منطقه است. این اثر نزدیک روستاي بوژان و در مسیر جاده قرار گرفته است. هنوز به درستی مشخص نشده این گوردخمه به دوره ماد یا هخامنشی تعلق دارد. مردم محلی آن را متعلق به نگهبان قلعه ضحاک می دانند.

گوردخمه برناج، مقبره سلولی

این گوردخمه ورودی کوچک و ساده ای دارد که یادآور گوردخمه دیره است. بر خلاف گوردخمه های مرتفع کرمانشاه، نزدیک سطح زمین است. اتاقک داخلی ابعاد یک متری با پلان مربع، فضایی سلولی دارد. ساخت آن به دوره اشکانی یا ساسانی نسبت داده می شود. این آرامگاه در روستای برناج نزدیک بیستون قرار گرفته است.

گوردخمه برناج ساده و فاقد تزیینات

گوردخمه برد عاشقان، آرامگاه تک افتاده

این گور دخمه نیز شبیه به سان رستم در دل قطعه سنگی بزرگ و تک افتاده ایجاد شده است. ورودی تعریف شده یا سبک معماری مشخصی ندارد. ابعاد اتاقک داخلی آن فضایی یک متری است. این اثر را به دوره اشکانی یا ساسنی نسبت می دهند.

گوردخمه شمس آباد، آرامگاه ساده

این آرامگاه صخره ای به گوردخمه سرخ ده شبیه است. مشخصه معماری آن قاب تراشیده ورودی است که از روزن کوچکی به اتاقک 1 متر در 2 متر می رسد. این گوردخمه هم ارتفاع چندانی از سطح زمین ندارد. احتمالا ساخت آن مربوط به اواخر دوره ماد و اوایل هخامنشی است.

گوردخمه های ناشناخته کرمانشاه

علاوه بر 9 گوردخمه معروف کرمانشاه، در منطقه پاوه نیز چند نمونه از مقابر صخره ای وجود دارد. از این موارد می توان به گوردخمه روستای نسمه، گوردخمه روستای شمشیر و گوردخمه روستای دشه اشاره کرد. این دستکندها ساده بوده و فاقد هر نوع معماری شکل یافته است.

گوردخمه های معروف دنیا

در جاهای دیگری از جهان گوردخمه های باستانی متعلق به فرهنگ اورارتویی، یونانی، هلنی و مسیحی دیده می شود. از این آرامگاههای صخره ای می توان به موارد زیر اشاره کرد:

«لیکیا وی» در ترکیه

مدائن صلاح در عربستان

پترا در سوریه

کاتاکومبهای روم

آرامگاه‌ پادشاهان پنتوس در ترکیه

سوالات متداول

بیشترین گوردخمه های ایران کجاست؟

استان کرمانشاه و آذربایجان غربی.

فاصله هوایی تهران کرمانشاه چقدر است؟

426 کیلومتر و مدت پرواز یک ساعت است.

گوردخمه سکاوند کجا قرار دارد؟

روستای دهنو نزدیک به هرسین کرمانشاه

در کرمانشاه چند گوردخمه وجود دارد؟

9 گوردخمه معروف و چندین آرامگاه صخره ای ناشناخته

فاصله گوردخمه دکان داوود تا کرمانشاه چقدر است؟

دو ساعت مسافت از جاده کرمانشاه به سرپل ذهاب