گنبد سلطانیه بزرگترین گنبد آجری جهان

گنبد سلطانیه کجاست؟

گنبد سلطانیه در شهر سلطانیه که در 44 کیلومتری شهر زنجان واقع است، قرار دارد. برای رفتن به گنبد سلطانیه باید ابتدا با خرید بلیط هواپیما به زنجان رفته و سپس به شهر سلطانیه بروید. در شهر سلطانیه سپس به میدان علامه حلی، بلوار علامه حلی و خیابان گنبد بروید تا با گنبد سلطانیه فیروزه ای زنجان رو به رو شوید.

آشنایی با گنبد سلطانیه در زنجان

گنبد سلطانیه یکی از منحصر به فردترین و شگفت‌انگیزترین جاذبه‌های تاریخی ایران است که در زمان حکومت سلسله ایلخانان مغول ساخته شده است. گنبد سلطانیه بزرگترین گنبد آجری جهان و سومین گنبد بلند جهان بعد از دو گنبد کلیسای سانتا ماریا دل فیوره و گنبد مسجد ایاصوفیه می‌باشد. بزرگی گنبد سبب شده است تا وزنی نزدیک به ۱۶۰۰ تن داشته باشد اما با گذشت حدود 700 سال از ساخت آن و پشت سر گذاشتن بیش از 30 زلزله هیچ‌گونه آسیبی ندیده است و تنها در حدود ۸ سانتی‌متر نشست کرده است. بزرگی، عظمت و عجایب دیگر این بنا سبب شده است تا نام آن در فهرست آثار میراث جهانی به ثبت برسد. برای کسب اطلاعات بیشتر درمورد گنبد و سازندگان آن، این مقاله را تا انتها بخوانید.

گنبد سلطانیه در زنجان

گنبد سلطانیه به دستور چه کسی ساخته شد؟

در مورد تاریخچه گنبد سلطانیه باید بگوییم که حاکمان امپراطوری مغول پس از استقرار در ایران و انتخاب شهر تبریز به عنوان پایتخت، در دشت وسیع سلطانیه امروزی به شکار، خوش گذرانی و ییلاق می‌پرداختند. بعد از مدتی آنان تصمیم گرفتند در این محل شهری بسازند. چهارمین ایلخان مغول ساخت شهری در این مکان را شروع کرد اما قبل از اینکه کارش به سرانجامی برسد از دنیا رفت. سرانجام در سال ۷۰۲ ه.ق. اولجایتو، هشتمین ایلخان مغول، کار ساخت شهر را از سر گرفت و برای انجام این کار بسیاری از هنرمندان، صنعت‌گران و بازرگانان را به این شهر کوچاند و این محل از این پس سلطانیه – محل شاه‌نشین – نامیده‌شد.

طراحی این گنبد هشت ضلعی را فضل‌الله همدانی وزیر محبوب ایلخانیان بر عهده گرفت و معماری و ساخت آن توسط فردی به نام سید علی شاه در طول مدت ده سال به همراه سه هزار کارگر انجام شد. بعد از اتمام ساخت بنا  کار تزیین بنا آغاز شده و سه سال زمان برد.

عکس داخل گنبد سلطانیه

اولجایتو در ابتدای ساخت گنبد، مسلمان نبود اما در انتها مسلمان شد و نام خود را به سلطان محمد خدابنده تغییر داد. او امر کرد تا بارویی به درازا سی هزار گام و همچنین آرامگاه با شکوهی درون این بارو برایش بسازند. سلطان محمد خدابنده در نهایت در سال 716 ه.ق. از دنیا رقت و در این محل به خاک سپرده شد.

معماری گنبد سلطانیه در زنجان

گنبد سلطانیه گنبدی هشت ضلعی می‌باشد که ارتفاعی معادل 53 متر دارد و قطر داخلی اش به ۲۵ متر می‌رسد. گنبد سلطانیه از سه طبقه تشکیل شده است که سبک نمای آن نیز به تقلید از معماری سلجوقی یا آذری ساخته شده است. پلان گنبد سلطانیه در قسمت همکف و طبقه اول با فضاهای اطراف گنبد نیز شبیه به مستطیل هستند و در طبقه دوم و سوم به صورت هشت ضلعی در می‌آید لذا پلان و مقطع گنبد سلطانیه در طبقه اول با طبقات دوم و سوم متفاوت است.

طول هر یک از اضلاع این هشت ضلعی ۱۷ متر است و در تمام سطوح هر یک از اضلاع و قوسهای آنها و پشت بغل ها و سقف ها و غیره دارای در دوره های تزیینی متعدد و متفاوت است. در اطراف گنبد 8 مناره وجود دارد که روی هرکدام تزئینات گوناگون و نگارش‌های متنوعی وجود دارد. در حاشیه طاقها آیات قرآنی و اسماالله با خط جلی نوشته شده‌است. تعداد ۱۱۰ پله در گنبد سلطانیه نشان از تبعیت معماری از اصول اسلامی می‌دهد چراکه در حروف ابجد با نام علی (ع) مترادف می‌گردد.

کتیبه گنبد سلطانیه

گنبد سلطانیه قدیمی‌ترین گنبد دوپوش موجود در ایران و جهان است. این به این معنی است که گنبد دو پوسته دارد و به قولی دو جداره است. رنگ گنبد آبی است و مانند نگینی فیروزه‌ای با شکوه و جبروتی مثال زدنی در دشت سرسبز سلطانیه می‌درخشد. تزئینات داخلی بنای گنبد سلطانیه شامل گچ‌بری‌هایی ظریف با رنگ‌های طلایی و فیروزه‌ای، مقرنس كاری، كاشیكاری، خطوط تزئینی و تزئینات آجری متنوع و دست به دست هم داده‌اند تا معماری این اثر تاریخی در جهان شناخته شود.

درمورد مصالح استفاده شده برای ساخت بنای سلطانیه باید بگوییم که در ساخت بدنه اصلی گنبد آجر عنصر اصلی می‌باشد. برای روکش گنبد نیز از کاشی‌های فیروزه ای و لاجوردی استفاده شده است و ملات مورد استفاد در بنا نیز مخلوطی از گچ و مقدار اندکی آهک می باشد.گنبد سلطانیه طوری ساخته شده است که جریان هوا همه جا حس می‌شود و در فصل گرم اصلا اذیت نمی‌شوید.

بخش های اصلی بنای گنبد سلطانیه

گنبد سلطانیه از چند بخش اصلی تشکیل شده است که با هم هرکدام از این بخش‌ها را به اختصار بررسی می‌کنیم.

تربت خانه

ساخت تربت خانه نشانه ارادت اولجایتو نسبت به امام حسین و علی ست. در زمان ساخت گنبد سلطانیه و به دستور سلطان محمد خدابنده از شهرهای نجف و کربلا مقداری خاک به سلطانیه منتقل شد. سپس به وسیله این خاک در بخش جنوبی گنبد سلطانیه و در قسمتی به طول 17 متر و عرض 8 متر و ارتفاع 16 متر بنایی ساخته شد و سوره الملک با دو خط ثلث و کوفی روی دیوارهای مهراب بخش تربت خانه خطاطی شد. نقش‌های روی کاشی‌های این قسمت به حدی زیبا هستند که تبحر و توانایی ایرانیان در زمینه کاشی‌کاری را به رخ جهانیان می‌کشند.

تربت خانه گنبد سلطانیه

سردابه

سردابه از دیگر قسمت‌های جانبی گنبد سلطانیه می‌باشد که در زیر تربت‌خانه قرار گرفته است و محل دفن بزرگان و پادشاهان بوده است. ورودی کوتاه سردابه که برای عبور از آن مجبور شوید سرتان را خم کنید نشان‌دهنده ادای احترام به مردگان است. در وسط سردابه محل قبر قرار دارد و در طرفین آن دو فضای کوچک دیده می‌شود. این بخش از طریق تربت خانه نیز قابل دسترسی است.

گنبد خانه

بخش اصلی گنبد سلطانیه گنبدخانه می‌باشد که ارتفاعی حدود 50 متر و قطر دهانه‌ای برابر با 5/25 متر دارد. گنبد سلطانیه از دو پوسته تشکیل شده است و بین این دو پوسته 60 سانتی متر فضای خالی وجود دارد. دو جداره بودن گنبد باعث شده است بنا در مقابل زلزله مقاوم باشد. وجود ۸ جرز سنگین گنبد سلطانیه در زنجان باعث شده است وزن گنبد و فضای داخلی آن بین این جزرها تقسیم شده و به هرکدام تنها 200 تن بار وارد شود.

ساعت آفتابی گنبد سلطانیه

معماری گنبد سلطانیه از چند جهت شگفت‌انگیز است. نکته جالب دیگری که در معماری گنبد تحسین برانگیز است، وجود پنجره‌هایی است که علاوه بر تامین روشنایی داخل بنا  به نوعی ساعت آفتابی بوده‌اند و نه تنها ساعت بلکه دقیقه را نیز مشخص می‌کرده اند. نور تابیده شده از پنجره‌های بزرگ، ساعت و نور تابیده شده از پنجره‌های کوچک، دقیقه را مشخص می‌کرده است. در انتهای گنبد نیز یک سوراخ تعبیه شده تا در هنگام ظهر که خورشید عمود می‌تابد بتوان زمان را به صورت دقیق حدس زد. پنجره‌ها در شب نیز راهنمای مناسبی برای تعیین مسیر از روی ستاره‌ها بوده‌اند.

پنجره های گنبد سلطانیه

اطلاعات لازم جهت بازدید از گنبد سلطانیه

آدرس گنبد سلطانیه: استان زنجان، شهر سلطانیه، میدان علامه حلی، بلوار علامه حلی، خیابان اریباد

زمان بازدید از گنبد سلطانیه: همه روزه به جز سوگواری ها

ساعت کاری گنبد سلطانیه: شش ماه اول سال از ۸:۰۰ الی ۲۰:۰۰ و شش ماه دوم سال از ۸:۰۰ الی ۱۸:۳۰

هزینه بازدید از گنبد سلطانیه

ورودی گنبد سلطانیه برای اتباع ایرانی: هزینه بازدید از گنبد 5 هزار تومان و هزینه بازدید از موزه 4 هزار تومان

ورودی گنبد سلطانیه برای اتباع خارجی: هزینه بازدید از گنبد 50 هزار تومان و هزینه بازدید از موزه 40 هزار تومان

تزیینات زیبای گنبد سلطانیه

سوالات متداول

گنبد سلطانیه آرامگاه کیست و مربوط به کدام دوره است؟

گنبد سلطانیه آرامگاه اولجایتو یا سلطان محمد خدابنده هشتمین پادشاه مغول می باشد. زمان ساخت این گنبد به دوره حکومت ایلخانان مغول باز می گردد.

گنبد سلطانیه در زمان کدام ایلخان بنا شد؟

در اولجایتو هشتمین پادشاه مغول

گنبد سلطانیه به چه علتی ساخته شد؟

اوجایتو می خواست بعد از مرگش در جایی زیبا و باشکوه دفن شود پس اقدام به ساخت آرامگاهی برای خود در شهر سلطانیه نزدیک به زنجان کرد.

سلطان محمد خدابنده (الجایتو) که بود؟

سلطان محمد هشتمین پادشاه سلسله ایلخانان بود که در دوران حکومت خود در ایران مسلمان شد. وی در سال 702 ه.ق. ساخت گنبد سلطانیه را آغاز کرد و در سال 716 ه.ق. درگذشت.