مسجد ایاصوفیه استانبول؛ یادگاری از رومیان مسیحی
به روز رسانی: 24 شهریور ، 1403 مقاصد پر طرفدار
برای کسانی که از تاریخ و عجایب هفتگانه استانبول چیزی نمیدانند، مسجد ایاصوفیه مصداقی باشکوه و تمامعیار از بناهای تاریخی است. این مسجد ابتدا با معماری عجیب و خیرهکننده و سپس با تاریخ شنیدنی و جذاب خود همه را مجذوب و شیفته میکند. اگر از داستانهای پشتپرده این بنای باشکوه چیزی نمیدانید، دعوت میکنیم این مطلب را بخوانید و با مسجد و کلیسا ایاصوفیه استانبول دقیقتر آشنا شوید.
مسجد ایاصوفیه کجاست؟
مسجد ایاصوفیه (Hagia Sophia Grand Mosque) شاهکاری همهچیزتمام در استانبول است. این بنای تاریخی در بخش اروپایی این شهر و در محله معروف سلطان احمد قرار دارد. ایاصوفیه که در قرن ششم از آن به عنوان هشتمین شگفتی جهان یاد شد، قدمتی بیش از 1400 سال دارد.
ایاصوفیه را با نامهای دیگری مثل حاجیا صوفیا یا هاگیا صوفیا هم میشناسند. اما، نام اصلی این بنا همان ایاصوفیه است که از آن به عنوان حکمت خدا تعبیر میشود. جالب است بدانید همانطور که برج ایفل نماد فرانسه است، ایاصوفیه نیز نمادی درخشان از شهر استانبول به شمار میرود. در این بنای باشکوه و مجلل تلفیقی اعجابآمیز از معماری بیزانس و اسلامی به چشم میخورد که احتمالا نظیر آن در هیچجای دیگری تکرار نمیشود.
لوکیشن مسجد ایاصوفیه استانبول
تاریخچه کلیسا ایاصوفیه در گذر زمان
تاریخ ساخت مسجد ایاصوفیه در استانبول به سال 360 میلادی بازمیگردد. از آن زمان تاکنون این سازه محبوب و پرآوازه تغییرات شگرفی به خود دیده است که روایتکردن آنها شاید بتواند عظمت و بزرگی ایاصوفیه را بهتر به تصویر بکشد.
1. پرده اول؛ کلیسا
کلیسا ایاصوفیه در دوره امپراتوری بیزانس ساخته شد. در این دوره استانبول با نام قدیم خود یعنی قسطنطنیه پایتخت این امپراتوری بود و ارتدوکس به عنوان دین رسمی مردم شناخته میشود. کنستانتین اول نخستین کسی بود که فرمان ساخت این کلیسا را صادر کرد.
ایاصوفیه بعدها آنقدر جایگاه محبوبی میان رومیان پیدا کرده بود که از آن به عنوان محلی برای برگزاری مراسمات تاجگذاری استفاده میشد. پرده اول این کلیسا با ایجاد آشوبهای قسطنطنیه در سال 404 و با آتشسوزی مهیبی که اتفاق افتاد، به پایان رسید.
2. پرده دوم؛ بازسازی کلیسا
داستان کلیسای ایاصوفیه با سوختن در آتش تمام نشد. امپراتور تئودوس دومین کسی بود که دستور ساخت کلیسا را روی ویرانههای بهجامانده از بنای قبلی صادر کرد. البته که آشفتگیهای زمانه به این کلیسا مجال زندگی نداد و بعد از مدت کوتاهی دوباره سرنوشت آن به ویرانی ختم شد.
3. پرده سوم؛ بازسازی مجدد کلیسا
سومین و آخرین بازسازی کلیسا ایاصوفیه توسط جاستیانوس در قرن ششم و در سال 537 میلادی صورت پذیرفت. آنچه امروز از جلال و شوکت مسجد ایا صوفیه به چشم میبینیم، همه دستاورد همان دوران است. پرترههای نقاشیشده از مسیح و مریم مقدس و نقاشیهای چشمنواز موزاییکی از پادشاهان بزرگ بیزانس از جمله تزئینات بهجامانده از آخرین دوره بازسازی کلیساست.
4. پرده چهارم؛ مسجد
با فتح استانبول توسط سلطان محمد سرنوشتی تازه برای ایاصوفیه رقم خورد. در این دوران سلطان محمد دستور داد تا ضمن پوشاندن تزئینات و نقاشیهای کلیسا محراب و منارهای به این بنا اضافه کنند تا ایاصوفیه به محلی برای عبادت و مناجات مسلمانان تبدیل شود.
حکومت سلیم دوم که آغاز شد مسجد ایاصوفیه به لطف معماریهای جدید شکلی تازه و نو پیدا کرد. منارههای جدید و مقبرهای برای سلطان سلیم از جمله بخشهای بود که در همین دوره به شاکله اصلی ایاصوفیه افزوده شد.
عکس مسجد ایا صوفیه استانبول
5. پرده پنجم؛ موزه
در سال 1943 بود که آتاتورک، رئیسجمهور ترکیه، دستور داد تا مسجد ایاصوفیه به موزه تغییر کاربری دهد. این هویت جدید تا سال 2020 ادامه داشت و در تمام این سالها به عنوان جاذبهای مهم در قلب استانبول شناخته میشد.
6. پرده ششم؛ مسجد دوم
داستان ایاصوفیه با آمدن رجب طیب اردوغان، رئیسجمهور ترکیه، برای همیشه با کاربری مسجد در دفتر تاریخ به ثبت رسید. در سال 2020 اردوغان دستور داد تا درهای ورودی این بنا برای عبادت و مناجات به روی مردم گشوده شود. درحالحاضر این بنای تاریخی به عنوان مسجد و موزهای مشهور در جهان شناخته میشود که هرکسی با هر آیینی را شیفته زیباییهای بصری و تاریخی خود میکند.
معماری مسجد ایاصوفیه در استانبول
اگر ایاصوفیه را بزرگترین شاهکاری معماری در جهان بنامیم، اغراق نکردهایم. این سازه باشکوه ماهیتی تلفیقی از تزئینات یک کلیسا و مقدسات یک مسجد را دارد و همین ترکیب اعجابآمیز شکوه و جلال بیشتری از آن را در ذهن مخاطب مجسم میکند.
سبک معماری و پلان مسجد ایاصوفیه الهامی از معماری بینظیر رومیان است. این مسجد مساحتی بالغ بر 6 هزارمترمربع دارد و از بدنهای آجری که با مرمر پوشانده شده، ساخته شده است. این بنا 9 در ورودی دارد که یکی از آنها مختص ورود پادشاهان در گذشته بوده است.
در معماری ایاصوفیه هماهنگی حیرتانگیزی میان طاقها و ستونها دیده میشود و این را باید مرهون تدابیر هوشمندانهای دانست که در خلق این بنا مورد استفاده قرار گرفته است. یکی از اجزای مهم این بنا که بعد از تبدیلشدن به مسجد به آن افزوده شد، گنبد ایاصوفیه است. این گنبد قطری 31 متری دارد و ارتفاع آن از سطح زمین معادل 55 متر است.
پنجرههایی که نور را به داخل مسجد هدایت میکنند، خطوط و آیاتی که روی دیوارها حک شده است و تصاویری از مریم مقدس و حضرت مسیح که در گوشهوکنار این بنا به چشم میآید، از جلوههای بصری شگفتانگیز ایاصوفیه به شمار میروند. شاید برایتان جالب باشد که بدانید در استانبول مسجد کوچک دیگری وجود دارد که از نظر ظاهری، بسیار شبیه به مسجد ایاصوفیه است؛ به همین دلیل با نام ایاصوفیه کوچک شناخته میشود.
نمای داخلی مسجد ایاصوفیه
بخش های مختلف داخل مسجد ایاصوفیه
عظمت و زیبایی واقعی ایاصوفیه زمانی نمایان میشود که قدم به فضای داخلی این بنا بگذارید و از بخشهای مختلف آن دیدن کنید. بازدید از تمام قسمتهای جذاب این بنا به چیزی بیشتر از 1 ساعت نیاز دارد؛ اما، عجالتا با ما باشید تا با یک گردش خیالی 5 دقیقهای بخش اعظمی از زیباییهای آن را برایتان به تصویر بکشیم.
گنبد کلیسا
معماری اولیه گنبد ایاصوفیه برعهده دو معمار برجسته با نامهای آنتمیوس و ایزودوروس بود. این دو معمار گنبد را با طرحی دایرهای و با مصالحی همچون سنگ، آجر و مرمر ساختند. از آنجایی که مقاومت گنبد در برابر حوادث سهمگین روزگار زیاد نبود، سقف آن در سال 558 میلادی بر اثر زلزله فروریخت. در بازسازی و مرمت گنبد دو تغییر شگرف رخ داد که اولی افزودهشدن 40 پنجره به شاکله اصلی گنبد بود و دومی خوشنویسی آیات قرآن روی گنبد را شامل میشد.
محراب مسجد
محراب ایاصوفیه به اندازه تمام بخشهای مختلف این بنا شگفتآور و دیدنی است. محراب در ضلع جنوب شرقی ایاصوفیه قرار دارد. از جلوههای بصری این قسمت هم باید به طلاکاریهای روی محراب، نقوش ستاره و خورشید و دو شمعدان در کنار محراب اشاره کرد.
عکسی از محراب مسجد ایاصوفیه
منبر مرمرین
اگر به سمت راست محراب بچرخید، با منبری بلند و مرتفع ملاقات خواهید کرد. جنس این منبر از مرمر است و تزئینات زیبا و چشمنواز آن را چوب و ورقهایی از طلا تشکیل میدهند.
اتاق سلطان
درست سمت چپ محراب اتاق سلطان واقع شده است. در دوران امپراتوری عثمانی اتاقی از ایاصوفیه را به شاهان اختصاص میدادند تا در آن به عبادت بپردازند. این اتاق هم مانند سایر بخشها با چوبهای طلاکاریشده و نقوشی از گل و گیاه تزئین شده است.
جایگاه موذن
ایاصوفیه از آن دسته مساجدی است که به جای 1 ماذنه 4 ماذنه دارد. ماذنه همان جایگاهی است که موذن در آن اذان میگوید و حکمت شمارش این جایگاه در ایاصوفیه بزرگی و وسعت بالای این مسجد است.
کتابخانه سلطان محمود
کتابخانه سلطان محمود هم بخش دیگری از ایاصوفیه را شامل میشود. این کتابخانه نفیس گنجینهای غنی از کتابهای ارزشمند و تاریخی داشت که توسط سلطان محمود ساخته شد. درحالحاضر تمامی محتویات این کتابخانه به کتابخانه سلیمانیه انتقال داده شدهاند.
عکسی از کتابخانه سلطان محمود
باب همایونی
یکی از رسوم همیشگی شاهان متمایزبودن مسیر عبورومرور آنها از سایر مردم عادی بوده و این تمایز در ساخت ایاصوفیه هم به درستی اجرا شده است. باب همایون همان ورودی مخصوص پادشاه است که ارتفاعی 7 متری، جنسی از چوب بلوط و قابی برنزی دارد.
درب های تاریخی
از باب همایونی که بگذریم، در میان دروازههای ورودی ایاصوفیه دو درب تاریخی هستند که اهمیت و جایگاه والایی دارند. یکی از آنها درب زیباست که به عنوان قدیمیترین و تاریخیترین ورودی ایاصوفیه شناخته میشود. درب زیبا از معبدی مشرکانه به ایاصوفیه راه پیدا کرد و بعد از نصب به آیات قرآنی مزین شد. دومین درب مهم این بنا در مرمرین نام دارد که نظیر باب همایونی به عبورومرور مقامات مهم اختصاص داشته است. پشت در مرمرین عموما جلسات مهم امپراتوری برگزار میشده است.
محل تاج گذاری
امفالیون یا دایرههای سحرآمیز همان جایی در ایاصوفیه است که پادشاهان مراسم تاجگذاری خود را در آن برگزار میکردهاند. امفالیون محوطهای با دایرههای کوچک و بزرگ است که دورتادور آن با نواری قرمزرنگ محاصره میشود.
تصویری از محل تاجگذاری در مسجد ایاصوفیه
ستون آرزوها
ستون آرزوها در ایاصوفیه همان جایی است که میتوانید آرزوهایتان را در دل مرور کنید تا اسباب برآوردهشدنشان فراهم شود. این ستون در ضلع غربی ایاصوفیه قرار دارد و از نشانههای ظاهری آن وجود دایرهای طلاییرنگ در میانه آن است.
آبخوری شاهی و عوام
بخش دیگری از ایاصوفیه را آبخوریها تشکیل میدهند که یکی از آنها به پادشاهان و بقیه به مردم عادی اختصاص داشته است. از ویژگیهای ظاهری آبخوریها میتوان به مزینبودن آنها به طاقچههای مقرنسکاریشده و آیهای از قرآن با این مضمون که ما همه چیز را از آب آفریدیم، اشاره کرد. عمر تمام آبخوریهای ایاصوفیه به قرن 17 و 18 میلادی میرسد.
مکعب های مرمرین
در کنار ورودیهای اصلی ایاصوفیه وجود چند مکعب مرمرین حتما توجهتان را به خودش جلب میکند. این مکعبها در گذشته محلی برای نوشیدن آب و شربت بوده است و قدمت آن به بیشتر از 2 هزار سال قبل بازمیگردد.
مقبره های تاریخی
نمیشود در بنایی متعلق به دوران امپراتوری عثمانی قدم بگذارید و با مقبره سلاطین آن ملاقات نکنید. مقبره سلطان سلیم دوم، سلطان مراد سوم، سلطان محمد سوم، سلطان مصطفی اول و سلطان ابراهیم از مهمترین مقبرههای مسجد ایاصوفیه به شمار میروند. این مقبرهها هرکدام به دورهای خاص از تاریخ تعلق دارند؛ ازهمینرو، با معماری کاملا متفاوت شناسایی میشوند.
در میان تمام مقبرههای واقعی ایاصوفیه مقبرهای نمادین هم دیده میشود که به انریکورونالدو، حاکم ونیزی، تعلق دارد. مقبره واقعی این حاکم طی بازسازیهای ایاصوفیه نابود شد و حالا تنها اثری نمادین از آن در داخل مسجد بهجامانده است.
مناره های چهارگانه
در زیبایی نمای بیرونی مسجد ایاصوفیه نمیتوان تاثیر حضور منارههای مرتفع آن را دستکم گرفت. این مسجد 4 مناره بلندتر از گنبد دارد که هرکدام صاحب تزئینات و سبک معماری منحصربهخویش هستند. قدمت تمام این منارهها به قرون 15، 16 و 19 میلادی بازمیگردد.
عکس مسجد ایاصوفیه استانبول
تزئینات مسجد ایاصوفیه ترکیه؛ نمایش رنگارنگ کاشی ها
اگرچه ایاصوفیه از مهمترین و معروفترین مساجد استانبول است، اما حتی در آن زمان که کلیسا بود هم به عنوان یک بنای مذهبی مهم شناخته میشد. بدیهی است که تزئینات داخلی چنین بنایی حالوهوایی کاملا مذهبی و عارفانه داشته باشند.
بهترین جلوه از تزئینات ایاصوفیه هم در موزاییکها و کاشیهای رنگارنگ آن نمایان میشود. روی برخی از این کاشیها نقوشی از شمایل حضرت مسیح و مریم مقدس و روی تعدادی دیگر از آنها خطاطیهای هنرمندانهای از آیات قرآن یا طرحی از کعبه به چشم میخورد.
عجایب مسجد ایاصوفیه؛ از شایعه تا واقعیت
تلفیق معماری اسلامی با تزئینات منسوب به آیین مسیحیت از ایاصوفیه بنایی منحصربهفرد و درعینحال حیرتانگیز ساخته است. اعجاب اصلی این بنا هم زمانی هویدا میشود که بازدیدکنندگان با تزئینات متنوع و سبکهایی گوناگون از معماری در بخشهای مختلف آن روبهرو میشوند.
ایاصوفیه سازهای متعلق به چند دوره تاریخی مهم است؛ ازهمینرو، میتوان شاهد دخالت نظر و سلیقه هر امپراتور در ساخت این بنا بود. ضمن اینکه مصالح ساخت ایاصوفیه در هر دوره تاریخی از مکانهای مختلفی همچون آنتالیا و لبنان گردآوری شده است. مجموعه این عوامل در کنار هم سبب ایجاد تنوعی بینظیر در معماری و تزئینات داخلی ایاصوفیه میشود.
جالب است بدانید که موزه ایاصوفیه در سالهای 2014 و 2015 عنوان پربازدیدترین موزه جهان را از آن خود کرده است. اما، عجیبتر از آن کاشیهای نگهداریشده از ایاصوفیه در موزه لوور است که حکایت از ارزش والا و زیبایی بینظیر آن دارد.
افسانههای جالبی هم درباره ایاصوفیه روایت میشود که هنوز اعتبار و سندیت هیچکدام به تایید وزارت گردشگری ترکیه نرسیده است. یکی از این افسانهها حکایت از وجود تونلهایی زیرزمینی در ایاصوفیه دارد که در سرتاسر قسطنطنیه کشیده شده است و به جزیره پرنس منتهی میشود. این افسانه با پیداشدن راهرو باریکی که ایاصوفیه را به کاخ توپکاپی متصل میکرد، قوت بیشتری گرفت.
بهترین زمان بازدید و قیمت بلیط مسجد ایاصوفیه
درهای ورودی مسجد ایاصوفیه همه روزهای هفته بهجزء دوشنبهها از ساعت 9 صبح تا 5 بعدازظهر به روی گردشگران و توریستان باز است. با توجه به آب و هوای استانبول بهترین زمان بازدید از این مسجد زیبا را میتوان فصل بهار و تابستان و ساعات اولیه روز دانست. در این ایام مسجد باشکوه ایاصوفیه در همنشینی با طبیعت سرسبز استانبول جلوهای دیگر پیدا میکند.
بهای بلیط بازدید از مسجد ایاصوفیه هم برای هرنفر 25 یورو است. البته کودکان زیر 6 سال میتوانند به صورت رایگان از این مجموعه دیدن کنند؛ همچنین در برخی منابع ذکر شده که نمازگزاران میتوانند بدون پرداخت هزینه وارد مسجد شوند.
شایان ذکر است که در قسمت ورودی حیاط این مسجد تورهایی با کاربلدترین راهنماها در دسترس هستند که با شرکت در آنها میتوانید طعم گردشی تمامعیار و بهیادماندنی را تجربه کنید. راهنمایان این تورها تمام اطلاعاتی را که لازم است درباره مسجد ایاصوفیه بدانید، بدون هیچکموکاستی در اختیارتان خواهند گذاشت.
عکس داخل مسجد ایاصوفیه استانبول
آدرس و فاصله مسجد ایاصوفیه تا میدان تکسیم
همانطور که گفته شد، مسجد ایاصوفیه ترکیه در بخش اروپایی استانبول و در محله معروف سلطان احمد واقع شده است. این مسجد تا تکسیم، میدان مشهور استانبول، تنها 5 کیلومتر فاصله دارد که طیکردن آن با تاکسی یا تراموا چیزی حدود 8 الی 15 دقیقه زمان میبرد.
اگر اهل پیادهروی هم باشید، باید بگوییم در مسیر بین تکسیم تا مسجد جاذبههای دیدنی بیشماری جا خوش کردهاند. بیتردید عبور از کنار این جاذبهها مسافت طولانی 1 ساعته بین تکسیم تا مسجد را برایتان حسابی شیرین و لذتبخش میکند. با مطالعه راهنمای سفر به استانبول میتوانید از امکانات حملونقل و جزئیات هزینه گردشگری در این شهر اطلاع یابید.
نحوه دسترسی به مسجد ایاصوفیه با مترو و اتوبوس
مسیر رفتن به مسجد ایاصوفیه آسانتر از چیزی است که فکرش را میکنید. این جاذبه در قلب استانبول قرار دارد؛ ازهمینرو، شمار کثیری از تاکسیها، خطوط مختلف اتوبوس، تراموا و مترو آماده جابهجایی مسافران به این منطقه از استانبول هستند. شما در هر نقطهای از این شهر که باشید، میتوانید با یک استانبول کارت و سوار بر وسایل نقلیه عمومی یا تاکسیهای خطی، خودتان را در کوتاهترین زمان ممکن به این جاذبه برسانید.
برای دسترسی به مسجد ایاصوفیه از تکسیم خط Tram T1 بهترین و راحتترین گزینه محسوب میشود. ولی اگر به هر دلیلی ترجیح میدهید از مترو استفاده کنید، میتوانید خود را به ایستگاه وزنهجیلر در خط 2 مترو استانبول برسانید و از آنجا، قدمزنان به سمت مسجد بروید.
شرایط و قوانین ورود به مسجد ایاصوفیه برای گردشگران
مسجد ایاصوفیه استانبول جاذبهای مذهبی در این شهر است؛ ازهمینرو، مردم ترکیه برای بازدید از آن آداب و قواعد خاص خود را دارند که بهتر است گردشگران خارجی قبل از ورود به این مجموعه از آنها مطلع شوند:
- عکاسیکردن از موزهها یا مردمی که در حال عبادت هستند، کاملا ممنوع است. البته گردشگران اجازه عکاسی از برخی قسمتهای ایاصوفیه مانند گنبد یا محوطه بیرونی را دارند.
- بهترین و کاملترین پوشش برای زنان، روسری و لباس گشاد و یقۀ بسته و برای مردان، تیشرت و شلوار بلند است. بنابراین، توصیه میشود با لباسهای کوتاه و تنگ از این مجموعه دیدن نکنید.
- ورود با کفش به قسمتهایی که فرش شدهاند، ممنوع است.
- در ایام تعطیل و آخر هفتهها عموما مسجد ایاصوفیه شلوغتر از هر زمان دیگری خواهد بود؛ پس بهتر است بازدید خود را به روزهای میانی هفته و ساعات اولیه روز منتقل کنید.
جاهای دیدنی استانبول اطراف مسجد ایاصوفیه
در هر گوشه از شهر استانبول یک شگفتانه اعجابآمیز نهفته است. کافی است با یک برنامهریزی سنجیده و هوشمندانه قدم به خاک این شهر بگذارید تا فرصت بازدید از همۀ جاهای دیدنی استانبول نصیبتان شود. بد نیست بدانید که تعداد مهمی از این عجایب در همسایگی با مسجد ایاصوفیه قرار دارند. بنابراین، توصیه میشود محله سلطان احمد را بدون بازدید از این جاذبههای معروف ترک نکنید:
- مسجد سلطان احمد
- کاخ توپکاپی
- باسیلیکا سیسترن (آب انبار استانبول)
- حمام و فواره خرم سلطان
- موزه باستانشناسی
- برج گالاتا
- پارک گولهانه استانبول
تصویری از برج گالاتا
بهترین هتل های اطراف مسجد ایاصوفیه
برای اقامت در استانبول سراغ هتلهای موجود در محله سلطان احمد بروید تا دسترسی راحتتری به جاذبههای این شهر داشته باشید. این هتلها با سبکوسیاق تاریخی و موقعیت مکانی ایدهآلی که دارند، ضمن رقمزدن تجربهای بدیع و خاطرهانگیز، مسیر رفتوآمد شما به اماکن دیدنی استانبول را کوتاهتر میکنند. برخی از بهترین هتل های استانبول واقع در محله سلطان احمد عبارتند از:
- هتل سلطان هیل
- هتل صبا استانبول
- هتل وایت هاوس استانبول
- هتل دابل تری بایهیلتون استانبول
- هتل بوتیک سنت سوفیا استانبول
- هتل بست وسترنامپریال پالاس
- هتل اورینت اکسپرس
مسجد ایا صوفیه استانبول؛ آینه تمامنمای تاریخ عثمانی
اگر هرسال هم به استانبول سفر کنیم، باز در این شهر چیزی برای غافلگیری وجود دارد. یکی از جاذبههای مهم این شهر که تقریبا همه گردشگران را متحیر و شگفتزده میکند، مسجد ایاصوفیه است که در این مطلب به طور کامل معرفی شد. شما میتوانید برای تماشای این جاذبۀ تاریخی و حیرتانگیز که تماشاگرانی از سراسر جهان دارد، با تور استانبول همراه شوید. دراینصورت، ضمن کاهش هزینههای سفر، از همراهی سایر گردشگران و راهنماهای گردشگری نیز بهرهمند خواهید شد.
شما درباره مسجد و کلیسای ایاصوفیه چه میدانید؟ آیا قبلا از آن دیدن کردهاید؟
سوالات متداول:
1. مسجد ایاصوفیه کجاست؟
این مسجد از جاذبههای دیدنی استانبول است که در محله معروف سلطان احمد قرار دارد.
2. هزینه بازدید از مسجد ایاصوفیه چقدر است؟
برای بازدید از مسجد و کلیسا ایاصوفیه در سال 2024، باید نفری 25 یورو (معادل 1000 لیر) بپردازید.