قلعه الموت؛ یادگار حشاشین و حسن صباح

در میان تمام قلعه‌های تاریخی و نظامی موجود در کشور، باید تاج پادشاهی را بر سر قلعه الموت بگذاریم. الموت یکی از باشکوه‌ترین جاذبه‌های دیدنی قزوین است که سالانه گردشگران زیادی را مجذوب خود می‌کند. جالب است بدانید که حوادث تلخ روزگار، زخم و جراحات زیادی را بر تن این قلعه به یادگار گذاشته و امروز تقریبا هیچ‌چیزی از شکوه و جلال گذشته این بنا باقی نمانده است؛ بااین‌حال، هرزمان که نام قزوین به میان می‌آید، تصویری پررنگ از قلعه الموت در ذهن‌ها نقش می‌بندد. توصیه می‌کنیم برای اینکه از تاریخ پشت‌پردۀ این بنا بیشتر بدانید، تا انتها همراه ما باشید.

قلعه الموت کجاست؟

قلعه الموت با نام حسن صباح، رهبر فرقه اسماعیلیه، پیوندی ناگسستنی دارد. این قلعه که به عقاب قلعه الموت و آشیانۀ عقاب هم شهرت دارد، به مدت 35 سال سکونتگاه حسن صباح و سپاهیانش بوده است. شواهد تاریخی حکایت از آن دارد که الموت روزگاری به عنوان زندان یا سکونتگاه افرادی با مراتب خاص اجتماعی هم بوده است.

الموت با مساحتی بالغ بر 20 هزار مترمربع، در منطقه‌ای با همین نام در قزوین واقع شده است. این قلعه روی صخره‌ای مرتفع در شمال شرقی روستای گازرخان قرار دارد؛ ازهمین‌رو، گردشگران با پیمودن مسیر صعب‌العبور این بنا و رسیدن به ورودی قلعه شاهد چشم‌اندازی حیرت‌انگیز از دشت‌های گازرخان و رودخانه اندج خواهند بود.

موقعیت جغرافیایی قلعه الموت روی نقشه گوگل

معنی و علت نامگذاری قلعه الموت

راز نامگذاری الموت قزوین ریشه در عقابی تیزپا دارد که ایده ساخت این دژ را به سر یکی از پادشاهان دیلمی انداخت. اگر واژه الموت را بشکافیم، به دو جزء اصلی این واژه یعنی «اله» به معنای عقاب و «اموت» به معنای آموختن می‌رسیم که ترکیب آن‌ها در کنار هم عقاب آموخت یا تعلیم عقاب معنا می‌دهد. به‌این‌ترتیب نام قلعه حسن صباح یعنی قلعه الموت را می‌توان همان آشیانه عقاب تعبیر کرد.

تاریخچه و داستان قلعه الموت قزوین

اگر بخواهیم از تاریخ پرفرازونشیب قلعه حسن صباح برایتان بگوییم، باید آن را به دو دورۀ قبل و بعد از حمله مغول تقسیم کنیم. قبل از اینکه مغول‌ها کمر به نابودی این قلعه ببندند، حسن صباح با طردشدن از دستگاه سلجوقی و فراگیری اصول مذهب اسماعیلیه، در جست‌وجوی مکانی امن برای انجام رسالت‌های نظامی و دینی خود بود.

او بعد از کاوش‌های فراوان به قلعه الموت رسید. طبق اسناد و پژوهش‌های باستانی، تاریخ تاسیس این بنا به سال 246 هجری قمری بازمی‌گردد و از این نظر، نسبت به دیگر دژهای تاریخی ایران همچون نارین قلعه میبد در یزد، جدیدتر است. در کتاب‌های تاریخی از «حسن بن یزید» به عنوان سازنده این قلعه بزرگ و باشکوه یاد شده است. حسن صباح با یافتن الموت آن را به تصرف خود درآورد و بهایی معادل 3 هزار دینار طلا را به عنوان غرامت به حاکم سابق این قلعه داد.

با حمله مغول‌ها به این قلعه در سال 654 هجری قمری، آسیب و ویرانی الموت رقم خورد. قسمت تلخ این تهاجم سوخته‌شدن هزاران کتاب نفیس بود که در قلعه باشکوه الموت نگهداری می‌شد. بعد از حمله مغول، حشاشین قلعه الموت برای تصرف دوباره این بنا تلاش زیادی کردند؛ اما این تلاش و پیگیری نتیجه مطلوبی به همراه نداشت.

جالب است بدانید که این تخریب و ویرانی به همین جا هم ختم نشد! با روی‌کارآمدن قاجارها، وسوسه یافتن گنج‌های نهفته در دل دیوارهای این قلعه به جان درباریان قجری افتاد و طی چندین و چند حفاری، بخش‌های دیگری از آن نابود شد. ازاین‌نظر، اگرچه افسانه‌های موجود در الموت به اندازه داستان قلعه جنی کیش یا قلعه پرتقالی ها در قشم معروف نیست، اما از نظر تاریخی کم از آن‌ها ندارد و بلکه عمیق‌تر و هیجان‌انگیزتر هم هست.

قلعه الموت چگونه تسخیر شد؟

تسخیر قلعه شکوهمند الموت توسط مغول‌ها با رهبری هلاکوخان در سال 654 هجری قمری انجام شد. هلاکوخان قبل از ورود به ایران از هر حربه‌ای برای مهارکردن قدرت فراگیر اسماعیلیون در این کشور استفاده کرد. در نهایت نیز با تصرف این قلعه، برای همیشه به ماجرای فرقه اسماعیلیه خاتمه داد.

با تسلیم الموت مهاجمان مغول به درون قلعه ریختند و تمام گنج های قلعه الموت را به تاراج بردند. بعد از غارت‌کردن دارایی‌های ارزشمند این قلعه، نوبت به سوزاندن کتاب‌های نفیس رسید که با پادرمیانی عطا ملک جوینی (تاریخ‌دان و ادیب قرن 7 ایرانی) تعداد بی‌شماری از آن‌ها از آتش مغول‌ها جان سالم به در بردند.

عکس قلعه الموت

داخل قلعه الموت چه خواهید دید؟

محلی‌های این منطقه الموت را بیشتر با نام قلعه حسن می‌شناسند. این قلعه دارای دو بخش شرقی و غربی با نام‌های جورقلا و پیلاقلا است که اولی ارتفاع بسیار بلند و دومی مساحت گسترده‌ای دارد. در ادامه همراه ما باشید تا گشتی کوتاه میان بخش‌های متعدد این قلعه بزنیم:

• برج نگهبانی: در ضلع جنوبی و شرقی قلعه اتاق‌هایی با عنوان برج نگهبانی وجود دارد که در دل صخره‌ها بنا شده‌اند.
• خندق: دورتادور الموت را خندقی عمیق فراگرفته است. این خندق بزرگ در گذشته مانعی قدرتمند برای نفوذ و تهاجم دشمنان خارجی بوده است.
• اتاق‌ها: هسته اصلی قلعه را اتاق‌هایی با کاربری‌های مختلف تشکیل می‌دهند که تعدادی از آن‌ها به سکونت سپاهیان و تعدادی دیگر به آخور چهارپایان اختصاص داشته است.
• کتابخانه: یکی از تحسین‌برانگیزترین اقدامات حسن صباح گردآوری هزاران جلد کتاب نفیس و نسخ خطی بود که در محلی به عنوان کتابخانه قلعه نگهداری می‌شد.
• میدانگاه: میدانگاه بخش جداکننده قسمت بالای قلعه از ضلع پایینی آن است.
• آب‌انبار: در ضلع شرقی الموت آب‌انبارهای کوچکی برای تامین آب ساکنان این دژ وجود داشته که در طول زمان ویران شده است.

معماری قلعه الموت؛ پایگاه نظامی حشاشین

اگر از دور به قلعه الموت حسن صباح نگاه کنید، شمایلی از شتری خوابیده مقابل چشمانتان نقش می‌بندد. همان‌طور که گفتیم، این قلعه بر فراز صخره‌ای بلند به ارتفاع 200 متر از سطح زمین ساخته شده است. این قلعه 4 برج اصلی دارد و هر برج به دره‌ای عمیق منتهی می‌شود. تنها راه ورود به الموت از ضلع شمالی این قلعه عبور می‌کند که ضمن داشتن شیبی بسیار تند، از طولی 6 متری هم برخوردار است.

آجر، ملات، سنگ، کاشی، گچ و کلاف‌های چوبی، مصالح اصلی این بنا را تشکیل می‌دهند. جهت حفاظت و تسخیرناپذیری بیشتر این دژ، دیوارهای آن‌ را هماهنگ با وضعیت صخره‌ها ساخته‌اند. به همین دلیل هم نمی‌توان قرینگی یکسانی میان بخش‌های مختلف آن مشاهده کرد. این فضا بی‌شباهت به قلعه رودخان در فومن گیلان نیست که آن هم کاربری نظامی داشته است.

از 4 برج موجود در الموت تنها 3 برج شمالی، جنوبی و شرقی سالم باقی مانده‌اند. برج شمالی، ورودی این قلعه را تشکیل می‌دهد که شامل تونلی 6 متری می‌شود. در برج جنوبی اتاق‌های نگهبانی حضور دارند و برج شرقی آن به سکونت سپاهیان و خانواده‌های آن‌ها اختصاص داشته است.

در فضای داخلی قلعه حوضی 8 متری به عرض 5 متر دیده می‌شود که توسط افراد در دل صخره‌ها حفاری شده است. آب این حوض از بارش باران پر می‌شود. در قسمت بیرونی قلعه هم پله‌های سنگی وجود دارد که مسیر صعود گردشگران به نقطه مرتفع دژ الموت را سهولت می‌بخشد. البته باید این را متذکر شویم که این پله‌ها در دوره قاجار احداث شد و تا قبل از آن از قاطر برای ورود به قلعه استفاده می‌کردند.

عجایب قلعه الموت؛ هزارتوی حسن صباح

عجایب قلعه پرماجرای الموت از نام افسانه‌ای آن آغاز و به تسخیرناپذیری‌اش ختم می‌شود. اتاق‌های حفاری‌شده در دل صخره‌ها، مرتفع‌بودن قلعه، خندق‌های موجود در اطراف این دژ و ورودی صعب‌العبور آن همگی از شگفتی‌های عجیب الموت به شمار می‌روند.

اما اگر بخواهیم تنها از یکی از شگفتی‌های این بنای باستانی رونمایی کنیم، قطعا از اتاق جادویی آن نام خواهیم برد. در الموت اتاقی‌ کوچک با چاله‌ آبی متصل به حوض بزرگ این قلعه وجود دارد که اگر تمام فضای آن را خالی کنید، باز دوباره از آب پر می‌شود.

عکسی از ورودی به قلعه الموت

آدرس قلعه الموت در قزوین

قلعه الموت حشاشین در دل روستایی به نام گازرخان واقع شده است. این روستا تا قزوین مسافتی 105 کیلومتری دارد. فاصله قلعه الموت تا تهران هم 240 کیلومتر است که پیمودن آن چیزی حدود 4 ساعت زمان می‌برد.

• آدرس قلعه: استان قزوین، در فاصله ۳۰ کیلومتری شهرستان معلم کلایه و ۸ کیلومتری دوراهی آتان-گازرخان، روستای گازرخان

جاهای دیدنی الموت اطراف قلعه حسن صباح

عقاب قلعه الموت تنها جاذبه دیدنی این منطقه از قزوین نیست. در اطراف این شاهکار تاریخی دیدنی‌های دیگری هم به چشم می‌خورد که اولین و دردسترس‌ترین آن‌ها دریاچه اُوان است. این دریاچه در 73 کیلومتری شهر قزوین قرار دارد و بهترین و پرطرفدارترین پاتوق برای کسانی است که می‌خواهند یک شب به‌یادماندنی را در دل کوهستان‌های زیبای اوان سپری کنند.

در مجاورت الموت قلعه‌ای دیگر تحت عنوان قلعه لمبسر دیده می‌شود که گویا برای حسن صباح و سپاهیانش به عنوان سپری در پشت سر عمل می‌کرده است. این قلعه نیز از نظر معماری و امنیت نظامی، شباهت زیادی به الموت دارد.

کمی پایین‌تر از روستا و در فاصلۀ 2.5 کیلومتری الموت، تنگه‌ای طبیعی با نام دره گرماگلو قزوین دیده می‌شود که دیواره‌های تنگ و پرشیبی دارد. در میانۀ این تنگه جوی آب باریک و خنکی در جریان است که تا مدت‌ها منبع اصلی آب شرب اهالی گازرخان به شمار می‌رفته و همچنان قابل آشامیدن است.

از دیگر جاذبه‌های دیدنی مهم این منطقه چشمه قلعه الموت یا چشمه نینه رود است. این چشمه حرکت خروشان خود را از دل صخره‌های روستای ویار آغاز می‌کند و در الموت جاری می‌شود. البته چشمه‌های دیگری هم در این منطقه به چشم می‌خورد که خاررود یکی از معروف‌ترین آن‌هاست. البته اگر برنامه قزوین‌گردی دارید، می‌توانید از جاذبه‌های داخل شهر همچون کلیسای کانتور، کاخ چهل ستون، کاروانسرای سعدالسلطنه، بازار بزرگ و دروازه تهران قدیم هم دیدن کنید.

بهترین فصل و زمان بازدید از قلعه الموت قزوین

موقعیت کوهستانی الموت بازدید از آن را در فصل زمستان تقریبا غیرممکن می‌کند. بنابراین بهار و تابستان بهترین فصلی است که برای سیاحت و کاوش در الموت می‌توانیم به شما پیشنهاد کنیم. ساعت بازدید از قلعه الموت نیز هر روز هفته، از ساعت 9 تا 19 تعیین شده است.

در فصل بهار دشت‌های گازرخان سرسبزی و طراوت خاصی پیدا می‌کنند. ازهمین‌رو، بازدیدتان از الموت در بهار می‌تواند به مثابه یک تیر و دونشان باشد؛ در این فصل هم از تماشای جلوه‌های بصری حیرت‌انگیز بهار در قزوین لذت خواهید برد و هم به آرزوی بازدید از باشکوه‌ترین اثر تاریخی در ایران جامه عمل می‌پوشانید. از آنجایی که شب‌های بهار و تابستان الموت نیز سرد و خنک است، توصیه می‌کنیم زمان بازدیدتان از قلعه را به ساعات اولیه روز موکول کنید.

تصاویر قلعه الموت

ورودی و مسیر رسیدن به قلعه حسن صباح

برای رسیدن به قلعه زیبای الموت باید مسیری پرپیچ‌وخم و صعب‌العبور را پشت سر بگذارید. اگر از تهران راهی این جاذبه دیدنی هستید، بهترین مسیر برای شما آزادراه کرج-قزوین خواهد بود. نرسیده به شهر قزوین با جاده‌ای فرعی نزدیک به شهر معلم کلایه روبه‌رو خواهید شد که اگر همان را ادامه دهید، به قلعه جذاب و پرماجرای الموت می‌رسید.

برای بازدید از فضای داخلی الموت تنها یک ورودی در ضلع شمالی قلعه وجود دارد که از دل تونلی 6 متری عبور می‌کند. انتهای این تونل به برج جنوبی قلعه ختم می‌شود. از آنجایی که پیمودن این مسیر حکم یک راهپیمایی سنگین 45 دقیقه‌ای را دارد، توصیه می‌کنیم کفش مناسب و تجهیزات کافی به همراه داشته باشید.

عکسی از مسیر رسیدن به قلعه الموت

قیمت بلیط قلعه الموت برای گردشگران

الموت یکی از شاهکارهای تاریخی مهم در ایران است که بازدید از آن با پرداخت هزینه‌ای اندک برای گردشگران به همراه خواهد بود. این هزینه برای گردشگران ایرانی 5 هزار تومان و برای توریست‌های خارجی 100 هزار تومان در نظر گرفته شده است.

اماکن اقامتی در اطراف قلعه حسن صباح

برای اینکه حظ بیشتری از شکوه و جلال الموت و زیبایی‌های اطراف آن ببرید، اقامت در اقامتگاه‌های بومگردی این منطقه انتخاب هوشمندانه‌ای خواهد بود. از بهترین این اقامتگاه‌ها هم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اقامتگاه سنتی الموت
• اقامتگاه باغ گلستان
• هتل کوهسران
• مسافرخانه الموت
• هاستل الموت

وسایل لازم برای بازدید از قلعه الموت حشاشین

اگر تصویر قلعه الموت را در فضای مجازی دیده باشید، باید بدانید که برای ورود به این جاذبه دیدنی مسیری بسیار سخت و پرپریچ‌وخم پیش‌رو دارید. بنابراین، داشتن کفش مناسب کوهنوردی را می‌توان اولین و ضروری‌ترین وسیله برای این سفر دانست. بعد از آن، به‌همراه داشتن تجهیزات کافی مانند کلاه، عینک آفتابی و کرم ضدآفتاب، برای در امان بودن از آفتاب سوزان این منطقه اهمیت دارد.

اگر در فصول سرد سال قصد بازدید از این جاذبه را دارید، باید به اقلام ضروری سفر لباس گرم و چتر را هم اضافه کنید. در آخر باید بگوییم که در بالای الموت مناظر بکر و چشم‌نوازی در انتظارتان است. بنابراین، برای گرفتن عکس‌های زیبا، حتما دوربینی باکیفیت را در کوله‌تان داشته باشید.

قلعه الموت؛ تافته‌ای جدابافته از دیدنی‌های قزوین

شاید هیچ‌کسی فکرش را هم نمی‌کرد که روزگاری حسن صباح قلعه الموت را به تصرف خود درآورد و تاریخی پرماجرا و مخوف را در کتاب‌های باستانی این سرزمین رقم بزند. ما در این نوشتار تلاش کردیم تا اشاره‌ای کوتاه به حوادث تاریخی نهفته در دل این قلعه داشته باشیم. شما نیز اگر روحیه کنجکاوی‌تان برانگیخته شد و مایلید از گذشته این عمارت بیشتر بدانید، همین الان برنامه سفر به قزوین را صدر اولیت‌های خود قرار دهید. بی‌تردید شگفتی‌های زیادی در الموت انتظارتان را می‌کشد که شاید نظیر آن را در هیچ جاذبه تاریخی دیگری نتوانید تجربه کنید.

شما می‌توانید با خرید بلیط هواپیما قزوین علاوه‌بر تماشای این بنای تاریخی و پرحکایت، از دیگر دیدنی‌های داخل شهر همچون چهل ستون و شازده حسین هم دیدن کنید. فقط یادتان نرود از دیده‌ها و شنیده‌هایتان برای ما هم بنویسید.

سوالات متداول:

1. نام قلعه حسن صباح چیست؟

این قلعه با نام‌های متفاوتی همچون قلعه الموت، آشیانه عقاب یا قلعه حشاشین شناخته می‌شود. 

2. قلعه الموت در کجاست؟

الموت در فاصله 130 کیلومتری قزوین و در شمال شرقی روستای گازرخان قرار دارد.

3. قلعه حسن صباح چند پله دارد؟

ورودی این قلعه را چیزی حدود 300 پله تشکیل می‌دهد.

4. نام کتاب قلعه الموت چیست؟

خداوند الموت عنوان کتابی است که به موضوع نهضت حسن صباح و زندگی نظامی او می‌پردازد.