دومین کلیسای تاریخی جهان در ایران

در سرزمین ایران کلیساهای زیبا و منحصری به فردی وجود دارد که در دنیا شاخص هستند. از قره کلیسا و سنت استپانوس تا کلیسای وانک و سورپ گاراپت هر کدام ویژگی های معماری و داستان متفاوتی دارند. کلیسای ننه مریم به عنوان دومین کلیسای تاریخی جهان در ایران قرار گرفته است. 

کلیسای ننه مریم کجاست؟

کلیسای ننه مریم (St. Mary Church) یا کلیسای مارت مریم، از کلیساهای قدیمی جهان به شمار می‌رود. عده ای آنرا بعد از بیت لحم به عنوان دومین کلیسای مسیحیان می شناسند. ساخت کلیسای اولیه به سال 32 میلادی بر می گردد. در اسناد تاریخی آشوری کاربرد اولیه بنا آتشکده زرتشتی بوده و با توجه به مرکزیت زرتشتیان در شمال غرب ایران، آتشکده معروفی بوده است.  

تاریخچه کلیسای ننه مریم

در روایت های مردمی سه موبد زرتشتی آتشکده‌ باستانی را نگهداری می کردند. شبی آنها حرکت ستاره‌ای درخشان را می بینند که به سمت شرق در حرکت است. موبدان این ستاره را یک نشانه از تولد ناجی موعود می دانند. این علامت آسمانی آنها را به سمت شرق یعنی اورشلیم راهی می کند. در برگشت از این سفر آیینی، موبدان نام خود را به ملكوم و بخت نصر تغییر دادند. به تدریج زرتشتیان منطقه دین مسیح را پذیرفتند، این بنای مذهبی تغییر کاربری داده و آن را به کلیسا تبدیل کردند. این منطقه ایران یکی از مراکز نشر دین مسیحیت بوده است.

طبق گفته مورخان این روایت قدیمی روی سنگ قبر یکی از موبدان حکاکی شده است. این سنگ تا زمان جنگ جهانی اول داخل کلیسا نگهداری می شد اما سرانجام سال 1915 توسط میسیونرهای روسی از کشور خارج شد و به موزه کیف منتقل می شود. گفته می‌شود که این سه تن در کنار کلیسا دفن شده‌اند. کلیسای ننه مریم با نامهای شرق آشور و حضرت مریم هم شناخته می شود.

تاریخچه کلیسای ننه مریم به دوران ساسانی بر می گردد.

معماری کلیسای ننه مریم

معماری کلیسای ننه مریم در نهایت سادگی ساخته شده است. تاریخ ساخت بنا هم مقارن با دوران اشکانی و ساسانی است. با توجه به پلان و فرم ساختمان ردپایی از سبک معماری دوران ساسانی در آن به چشم می خورد. استفاده از دیوارهای قطور، طاق و گنبد و محدود بودن فضاهای داخلی، شباهت آن را به  آتشکده‌های ساسانی بیشتر می کند. در کلیسا ننه مریم کمترین تزئینات و دیوارنگاری دیده می شود. این موضوع ریشه در باورهای آشوریان برای اجتناب از تجمل و تمرکز بر عبادت و نیایش است. مصالح اصلی آن نیز خشت، سنگ و ساروج است.

ساختمان کلیسا شامل چند بخش است: ورودی، سالن نیایش، محراب و اتاق‌های پیرامونی

محراب کلیسا ننه مریم

محراب اتاق کوچکی به ابعاد ۱۲ متر است. فرم گنبدی شكل و تودرتو دارد. فقط كشیش‌ها حق ورود به این فضا را دارند. روی طاقچه كوچك جلوی محراب، تصاویر مختلف مسیح به صورت نقاشی و گلدوزی قرار گرفته است. در سمت راست محراب دالان تنگ و کم ارتفاعی هست که روی دیوار آن تنور برای پخت نان مقدس وجود دارد. همچنین یک حوضچه‌ سنگی هم برای غسل تعمید کودکان تعبیه شده است.

قبر قدیمی کلیسای ننه مریم

ورودی کلیسا ننه مریم

مدخل ورودی کلیسا ساده است و دارای کتیبه ای با این مفهوم است: نعلین خود را از پایت بیرون کن زیرا مکانی که در آن ایستاده ای زمینی مقدس است.

در مورد کلیساهای جهان بخوانید:
کلیسای پرشده با حضور ارواح در جمهوری چک

سالن نیایش کلیسای ننه مریم

سالن نیایش کلیسا فاقد جایگاه نشستن و حتی اعتراف است. این نشان می دهد که کلیسا یک نیایشگاه خالص و متفاوت از کلیساهای دیگر است. در گذشته مردم آشوری روی زمین و دور از هر تجملی در کلیسا می نشستند. با بلیط چارتر ارومیه می توانید سفری خاص به سرزمین کلیساهای ایران داشته باشید.

مرمت کلیسا ننه مریم

اولین بار در سال قرن 7 میلادی توسط یکی از خاقانهای چینی به نام باپری مرمت شد. هدف اصلی شاهزاده شرقی و همراهانش دیدار با اسقف اعظم نینوا در بین النهرین بود. در بازگشت آنها از شهر ارومیه گذشتند و در کلیسای ننه مریم  اقامت کردند. به نقل از روایتهای قدیمی، شاهزاده باپری ساختمان قدیمی کلیسا را کامل مرمت کرد. طبق گفته مردم محلی یک کتیبه آشوری در فضای داخلی کلیسا مربوط به همین جریان وجود داشته است. متاسفانه بعد از جنگ جهانی دوم ناپدید می شود و اثری از آن نیست.

کلیسای ارتدکس ننه مریم

قبل از جنگ جهانی اول ، زمانی که خبری از بلیط هواپیما خارجی نبود، ارتش روس ها و نیروهای میسیونر که در منطقه حضور داشتند. در اوایل دهه 1960، ابتدا کلیسای قدیمی را مرمت کردند و یک کلیسای نوین با برج های آجری ساختند. این کلیسای ارتدوکس روسی در مجاورت کلیسای باستانی قرار دارد.

کتیبه قدیمی کلیسای ننه مریم

تدفین در کلیسای ننه مریم

کلیسای ننه مریم محوطه وسیعی دارد. مردم محلی این محوطه را مقدس می دانند و طی سده ها، در کلیسای ننه مریم تدفین انجام می شد. تا حدی که این محوطه کامل با قبرها پر شده بود. چند نمونه از این قبرها در پشت ساختمان كلیسای نوساز و داخل كلیسای قدیمی ننه مریم هنوز باقی مانده است. در دوران مختلف تاریخ، این کلیسا بارها مورد تعمیر و بازسازی قرار گرفته است.

کلیسای ننه مریم در اسناد

در بعضی کتابها و اسناد قدیمی به کلیسای ننه مریم اشاره شده است. از جمله مارکوپولو که از کلیسا دیدن کرده و در سفرنامه اش به آن پرداخته است. همچنین مبلغان مسیحی مانند ژوستین پرکین و الی اسمیت از این کلیسا یاد کرده اند.

آشوریان ارومیه

آسوریان بومی ایران زمانی در 200 دهکده آشوری نشین اطراف ارومیه و سلماس ساکن بودند. آنها جمعیتی حدود پنجاه هزار نفر بودند و ارتباط نزدیکی با مسلمانان ایران داشتند. حضور مبلغین روس، فرانسه و آمریکایی، باعث شدند مردم آشوری از دین کهن نستوری به ارتودکس، پروتستان یا کاتولیک تغییر گرایش دادند. این موضوع و ایجاد مدارس مذهبی از 1830 به بعد به اختلافات مذهبی دامن زد. در جریان جنگ جهانی اول، آشوریها آسیب فراوانی دیدند و بخش عمده ای از هنر و تاریخ نوشتاری آنها از میان رفت. بسیاری از آشوریها این محل را ترک کردند و روستاهای زیادی متروک شد.

ساعت بازدید کلیسای ننه مریم

کلیسای ننه مریم هر روز از ساعت 8 تا 17 برای عموم بازدید کنندگان باز است. اگر بلیط هواپیما در فصل تابستان گرفتید به دیدن سایر آثار تاریخی در اطراف کلیسای ننه مریم، چون قره کلیسا و تاتائوس بروید.